कविता आरोहणको चौथो शिविर

इलामबाट फोन गरेर एक दिन कवि विमल वैैद्यले उर्दी जारी गरे,

‘फलानो दिन, फलानोे स्थान, ढिस्कानो समयमा मेरो चौथो कविता सङ्ग्रह विमोचन हुँदैैछ । एउटा कविता तपाईँले वाचन गर्नुपर्छ । पुस्तक आजभोलि नै तपाईँको हात पर्छ, आफूले पढ्ने कविता आफै छान्नू ।’ मलाई यो मिठो आदेशले पुलकित बनायो । किनभने विमल वैद्यका पहिलेका कविताहरु पनि मैले पढेको छु । । उनका कविताहरु अत्यन्त साह्रै हिस्सी परेका हुन्छन् । ती मध्ये कुनै एक विमोचनको दिनमा वाचन गर्न पाउनु मेरा लागि अवसर नै थियो । पुस्तक हात पर‌्‌यो, पटकपटक त्यसमा भएका कविताहरु पढें । अब पर्‌यो फसाद । तिनमध्ये एक छान्नु त मेरा लागि फलामको च्यूरा चपाएभन्दा गाह्रो पो भयो । हुनेभए हरेक कविता नैै वाचन गरौं जस्ता थिए ।

कुनै पनि कविको चौथो कविता सङ्ग्रह प्रकाशित हुनु आफैले नै लाखौं शव्द बोल्छ । किनभने त्यसले बताइरहेको हुन्छ, कवि आफ्नो कर्ममा कति दत्तचित्त छन्, अनुशासित छन् र निरन्तर छन् । हिमालको उँचाइबाट न्यानोसङ्गै पग्लेर कञ्चन पानी जसरी ओरालो झर्दै आफ्नो शीतलताले उष्ण र जर्जर जमीनहरुलाई सिंच्दै, असंख्य खोलानालाहरुसंग मिस्सिँदै, आफूलाई तिनमा समाहित गर्ने क्रममा सिक्दै–सिकाउँदै, भावना र अनुभूतिहरु साटासाट गर्दै महासागरमा समाहित हुँदै फेरि वाफ बनेर उँचाइहरु छुँदै, अनन्त नभमा बिस्तारित भएर त्यहाँबाट विहंगम दृष्टिगोचर गर्दै परपर–कुनाकुनासम्मका मिहिनभन्दा मिहिन कुराहरुलाई देखेर, वादल जस्तो आवारा बनेर बरालिँदै पुनः कहिले वर्षका थोपा र कहिले हिउँका कणहरु हुँदै फेरि अल्गा पहाडहरुमा तिनलाई छर्दै स्थापित हुने पानीको जस्तो निरन्तर यात्रा गर्न सक्ने थोरै यायावरहरु हुन्छन् । तिनैमध्ये एक यायावर कवि हुन् कवि विमल वैद्य । सही अर्थमा भन्ने हो भने कविताका साधक, कविताका प्रेमी । कविताप्रति असाध्य धेरै अनुशासन, आशक्ति र अनुराग नभइ उनले लेख्नेजस्ता सुन्दर कविताहरु लेख्न सकिँदैन । 

कतिपय साधकहरु यस्ता हुन्छन् जसले आफ्नो साधनालाई अरु जिम्मेवारी र भूमिकाहरुबाट उम्किनका लागि प्रयोग गरेका हुन्छन् । एकलकाँटे र एकलव्यजस्त एकसुरे साधकहरु पनि प्रशस्तै हुन्छन् । यस अर्थमा साधक भनेको एकप्रकारको एकोहोरो जोगी हो भन्ने पनि मान्यता स्थापित भएको हुन्छ । तर आफ्ना दायित्व र भिन्न सामाजिक भूमिकामा खरो हुँदाहुँदै पनि साहित्यको निरन्तर साधना गर्न सकिन्छ भन्ने कुराको उदाहरण चाहिँ विमल वैद्य हुन् । विमल आफ्नो कर्मक्षेत्रमा भिन्नभिन्न भूमिकाहरुमा उत्तिकै सफल व्यक्तित्व हुन् । त्यति हुँदाहुँदै पनि कवितालाई प्रेम गर्न नछोडी कविता आरोहणको क्रममा उनले चौथो शिविरमा क्याम्प गाडेका छन् । र, ‘युगको तटमा उभिएर’ त्यो क्याम्प हो । यो आलेख विमलको कविता सङ्ग्रहको समीक्षा होइन । कवितालाई प्रेम गर्ने एउटा साहित्य अनुरागीको मनमा उक्त सङ्ग्रहले ल्याएको छालहरुको आवाजलाई लिपिवद्ध गर्ने सानो प्रयास मात्रै हो । 

विमलको यस सङ्ग्रहको प्रमुख विशेषता भनेको एक कविका रुपमा उनको आफ्नै आरोहको स्पष्टता हो– उनको विकासक्रम हो । अघिल्ला तीन कविता सङ्ग्रहमा उनले पाठकहरुलाई प्रभावित पारेका थिए भने चौथो सङ्ग्रमा उनले पाठकहरुलाई अचम्भित बनाएका छन्–मन्त्रमुग्ध बनाएका छन् । यसैले उनको अनुशासनलाई स्पष्ट्याएको छ । ‘युगको तटमा उभिएर’ विमलले कविताहरुको पुस्तक लेखेका होइनन्– ‘तस्बीह’ उनेका हुन् । ‘तस्बीह’– अर्थात् प्रार्थना गर्नेबेला प्रयोग गरिने माला । त्यसैले त यसमा समावेश भएका हरेक कविता पढ्नेहरुका लागि प्रार्थनाजस्तै पवित्र र गहिरा लाग्छन् । यसका लागि विमलले भावनाको समुन्द्रको मरियाना ट्रेन्चसम्मै डुबुल्की लगाएका छन् र बटुलेर ल्याएका छन् अठतीसवटा अनमोल मोती । अनि तिनैलाई उनेका छन् शैलीको धागोमा । त्यसरी तयार भएको छ, ‘युगको तटमा उभिएर’ । प्रार्थनाको सबैभन्दा ठूलो विशेषता नै के हो भने दोहो¥याइ–तेहे¥र्याइ गर्दा पनि त्यो पुरानो लाग्दैन । झनै नयाँ लाग्छ, झनै गहिरो लाग्छ । विमलका कविताहरु पनि त्यस्तै लाग्छन् मलाई । एउटा खोलाको तटमा उभिँदा भन्दा समुद्रको तटमा उभिँदा देखिने क्षितिज निकै फराकिलो हुन्छ । एउटा थुम्कोमा उभिँदा भन्दा अल्गो पहाड वा हिमालमा उभिँदा देखिने क्षितिज अझै विशाल हुँदो हो । अब आफै कल्पना गर्नुस्, युगकै तटमा उभिँदा कति बिशाल र फराकिलो क्षितिज देखिन्छ होला ? युगको तटमा उभिँदा दृष्टिभित्र कति कुराहरु अटाउँछन् होला ? एउटा कविले युगको तटमा उभिँदा कस्तो अनुभूति गर्छ होला ? अझ हाम्रो पुस्ताको कुरा गर्ने हो भने विश्वविकासको तीव्रता पनि यो पुस्ताले जति अरुले कहाँ देखेको होला ? अनि एउटा सिङ्गो युग नै अग्रगमनको नाममा खेर फ्यालेर देश नै पछि परेको पुस्ता पनि यही होला । त्यतिमात्र नभै आर्थिक, प्राकृतिक, राजनीतिक र सामाजिक परिवर्तन अनि विचलन, यति बृहत भोगाइ र देखाइ अरु पुस्ताले देखेको थिएन । त्यो देखाइ, त्यो भोगाइका अंशहरुलाई विमलले आफ्ना कविताहरुमा समाहित गरेका छन् । त्यसको ज्वलन्त उदाहरण सङ्ग्रहको पहिलो कवितामै पाउन सकिन्छ–‘आगो बर्सिरहेको समयछेउ’ । त्यसको पनि पहिलो हरफमै, 

‘चुहिने भाँडोमा बोकेर विचार

उनीहरु

क्षितिजमा सुनौलो घाम देखाइरहेछन् ।’

यो सशक्त र प्रतीकात्मक उद्घाटनले पाठकहरुलाई पाना पल्टाउँदै जाँदा पाइने खुराकका लागि तयार पारिदिन्छ । आठ राउण्डसम्म खेल्न पाइने मुक्केबाजीको खेलमा कुनै मुक्केबाजले पहिलो राउण्डमै ‘सकर–पन्च’ प्रहार गरेजसरी विमलले आफ्नो अभिव्यक्तिको शक्ति देखाएका छन् । मलाई थाहा छैन यो जानेर–बुझेर, छानेर–सोचेर राखिएको क्रमको परिणाम हो वा कुनै निर्दोष र उदेकलाग्दो संयोग । जसै तपाईँ अरु कविताहरु पढ्न थाल्नुहनेछ, तिनले तपाईँलाई आफूमा यसरी चर्लुम्मै डुबाइदिन्छन् मानौं त्यही नै पल प्रणय दिवस हो र यी कविताहरु तपाईँका प्रेमी वा प्रेमिका हुन् । कुनै सिर्जनासङ्ग प्रेम हुनका लागि ती आफैमा प्रेम विधाकैै हुनुपछै भन्ने छैन । कुशल कविले तपाईँलाई पीडासँग पनि प्रेम हुने बनाइदिन सक्छ, मृत्युलाई पनि प्यारो बनाइदिन सक्छ । घाट कविता त्यसैको एउटा उदाहरण हो । कवि लेख्छन्, 

पर्खिरहेको हुन्छ घाटले सधैँ

मान्छेको अन्त्य

त्यसै दिनदेखि

जुन दिन

ऊ बाबुको पौरुषबाट सिञ्चित भएर

आमाको गर्भमा बास बसेको थियो ।

उनको शैली सरल र स्पष्ट छ । उनका कविताहरुमा विम्व, भाव र लक्षणहरु यति सहज रुपमा आउँछन्, तिनका प्रभाव कहिलेकहीं त तपाईँलाई कविता पढेको धेरै बेर वा धेर्रै दिनपछि पनि अनुभूत हुन सक्छ । त्यसको अर्थ के हो भने कहीं पनि, कतै पनि, कुनै पनि कुरा लादिएका छैैनन्, कोचिएका छैनन् र नचाहिने मात्रामा तिनको अत्याधिकता पनि छैन । क्लिष्टतालाई कविताको मानक नमान्ने विमलका कविताहरुमा पाइने अर्को रोचक पक्ष के हो भने, कविताका विषय हुनै नसक्ने भन्ने कुराहरुमा पनि उनले दिमाग हल्लिने कविताहरु कोरिदिएका छन् । ‘शिव ठाकुरःएक पोट्रेट’, ‘म उही विष्णु नवीन हूँ’, ‘दाहिने खल्तीको पर्स’ र ‘खाली शीशी पुराना कागज’ त्यसका उदाहरणहरु हुन् । उनका कविताहरुमा अनुरागका कुराहरु छन्, समर्पणका कुराहरु छन्, अनि विछोडका पीडा पनि त्यति नै सशक्त छन्, 

‘छोडिजानेहरुका रहर बढी हुँदो हो,

छोडिजानेहरुको सहर अर्कै हुँदो हो ।’ 

समग्रमा विमलका कविताहरु अनुशासित छन् । तिनले कविताको मर्म र गरिमालाई कहीं कतै पनि आँच आउन दिएका छैनन् । आफ्नै परिवेश र समयको वरिपरि रहेर खोजिएका विषयहरु कविता बनेका छन् । युगको तटमा उभिँदा अलि परपरका कुराहरु पनि देखिएका होलान् तर कविले बडो चतु¥याइँका साथ टाढाका कुराहरुलाई पन्छाएर नजीकका कुराहरु लेखेका छन् । त्यसैले तिनले पाठकलाई छुन्छन् । शैलीको त कुरा गर्नै परेन, अहिलेका पुस्ताका सशक्त कविका रुपमा आफूलाई  विमल वैद्यले त्यसै उभ्याएका हैनन् । मलाई अलिकति कमी खट्किएको चाहिँ दुइटा कवितामा मात्र हो । ‘तिमी नहुँदा’ । आफ्नी जीवनसङ्गिनीसँगको क्षणिक वियोगमा व्यक्त अभावका पीडाहरुमा अलिकति पितृसत्तात्मक सोच हावी भएको हो कि भन्ने लाग्छ । उनको अभाव खट्किने जुनजुन कुराहरुलाई विमलले जोड दिएका छन्, ती सबै एक पुरुषले आफै गर्न नसक्ने थिएन । जीवनसङ्गिनीको महत्व र अभाव तीभन्दा बढी महत्वपूर्ण कारणहरुका लागि बुझिदिएको भए अझ गज्जव हुन्थ्यो कि ? व्यक्तिगत रुपमा उनलाई चिन्ने भएकाले होेला, अर्को कविता ‘स्कूल जाने छोरालाई’ पढ्दा पनि मनमा लागिरहन्छ, एक छोरी र एक छोेराका कवि पिताले स्कूल जाने छोरीका लागि पनि एउटा कविता लेखिदिएको भए क्या खास्सा हुन्थ्यो होला ।

जे होस्, समग्रमा भन्दा ‘युगको तटमा उभिएर’ नेपाली कविताको एउटा कोसेढुङ्गा हो भन्न चाहिँ कञ्जूस्याइँ गर्नुपर्दैन । विमल वैद्यका कविताहरु सशक्त हुनुको कारण ती हाम्रै वरिपरिका कुराहरुबाट उम्रिएका छन् । स्वैरकल्पनाको नाममा अलमलिएर सम्राटको नयाँ लुगा खोज्नुपर्ने साहित्यको गुण्टा उनले बाँधेका छैनन् । अनि सिर्जनात्मक छुटका नाममा खाँदिएका बोझिला शव्दका ठेलीहरु पनि उनले  कसेका छैनन् । तै पनि तिनले थोरै र स्पष्ट अभिव्यक्ति मार्फत् बोल्नपर्ने जति प्रशस्तै बोलेका हुन्छन्,

‘गोप्य कोेठामा

मुसाले बिरालो व्याउँछ

आलुको बिउमा अम्रिसो फल्छ ।’

चैत्र १०, २०८० अन्नपूर्ण पोष्टमा प्रकाशित

Read More

अतिथि असुरो भव:

 फाइँफुट्टीराजका सबै नियमित पाठकलाई थाहा छ, उसलाई भेट्नुपर्‍यो भने सिधै रत्नपार्क गए हुन्छ। पख्नूस्, पख्नूस्, तपाईं उसको नयाँ पाठक हुनुहुन्छ भनेचाहिँ रत्नपार्क भन्नासाथ तपाईंको भृकुटी खुम्चिनुअघि नै म भनिहाल्छु, फाफुरा जिगोलो बनेको चाहिँ होइन। किनभने, ‘देश’ बेचेर खान खुला छुट भए पनि ‘देह’ बेच्नुचाहिँ यहाँ अपराध मानिन्छ। फाफुरा त दिउँसो उज्यालोमा त्यहाँ भेटिने प्रजाति हो। त्यहाँ घाममा लमतन्न परेर टोपीले मुख छोपर सुतेपछि उसको मगजमा एकसेएक युगान्तकारी, ऐतिहासिक र क्रान्तिकारी फाइँफुट्टी फुर्छन्। एकाएक फाइँफुट्टीमा महाविद्यावारिधि गर्न सकिने हुनाले नोबल पुरस्कारका लागि फाफुराको उहिल्यै मनोनयन हुनुपर्ने हो।

उसले जति फाइँफुट्टी लगाए पनि कसैले टेरपुच्छर लगाएनन्, त्यो अर्कै कुरो हो। तर पनि आफ्नो धर्मबाट अविचलित फाफुरा केही दिनअघि रत्नपार्कमा त्यसरी नै सुतिरहेको थियो। पहारिलो घाममा निदाउनै मात्र के लाग्याथ्यो, एक हुल प्रहरी आएर उसलाई झ्यापझुप पारेर समाते र भने, ‘सुनको कारोबारको सन्दर्भमा तिम्रो बयान लिन माथिको आदेशबाट तिमीलाई पक्राउ गरिएको छ, फाफुरा।’

उसले केही भन्नुअघि नै उसलाई च्याकुलझ्याइँ पार्दै लगेर भ्यानमा हाले। काठमाडौँका सडकमा रन्थनिँदै भ्यान केहीबेरमा एउटा भवनअगाडि रोकियो। उसलाई समात्ने प्रहरीले भने, ‘अनुसन्धान पूरा नहुन्जेल तिमीलाई यहीँ जाकिनेछ।’ 

फाफुराले टाउको उठाएर हेर्‍यो, भवनको माथि एउटा बोर्डमा लेखिएको थियो, ‘द ग्रायान्ड नर्भिक चिरायु कारागार। यहाँ आरोपी तथा कैदीका लागि खाने, बस्ने तथा मनोरञ्जनको राम्रो प्रबन्ध छ।’ त्यसको तल अलि सानो अक्षरमा केही अरू पनि लेखिएको थियो। फाफुराले आँखा चिम्सा पारेर हेर्‍यो, पछि देख्यो, ‘आवश्यक परेको अवस्थामा स्वास्थ्यसम्बन्धी सेवा पनि उपलब्ध हुनेछ।’

फाफुरा झसंग भएर ब्युँझ्यो। उसले त यो रत्नपार्कमा देखेको सपना रहेछ। तर ऊ पक्राउ पर्न सक्ने सम्भावनाचाहिँ पक्कै थियो। त्यसैले केही दिनका लागि यहाँ सुत्न भएन भन्ने सोच्दै ऊ निस्क्यो। किनभने आफू सधैँ भेटिने ठाउँमा देखा पर्नु उसका लागि डरमर्दो भएको थियो। अघि सपनामा देखेजस्तै कुनबेला निदाइरहेकै समयमा झ्याप्प सरकारले गिरफ्तार गरेर रत्नपार्कबाट सिधै नर्भिक, चिरायु अथवा ग्रान्डीतिर लगेर थुनिदेला भन्ने पिरले उसै त लुरे फाफुरा दुब्लाएर आधा ज्यानको भयो। फाफुरा आफू समातियो भने सारा दोष आफ्ना बाबुको थाप्लोमा हाल्न पनि सक्दैनथ्यो, किनभने ठूला फाफुरा अझै पनि जिम्दा नै छन्। 

तँ मुला फाफुरालाई किन समात्नु र भन्नुहोला। सरकारले सुन कारोबारमा संलग्नहरूलाई भटाभट समात्न थालेको कुरा त तपाईंहरूलाई थाहै होला! फाफुरालाई पनि त्यही सुन–सन्दर्भमा आफू समातिने डर थियो। कुन सुन भनेर नसोध्नुहोला। जुन सुन भए पनि पुन अघिकै कुरा गर्दा आजकल त राष्ट्रिय भावनाले ओतप्रोत यो गीत पनि गाउन नपाइने भएको छ, 

‘मलाई प्यारो लाग्छ, मलाई राम्रो लाग्छ, लहरा–पहरा लहरा–छहरा, महराको देश...’

जंगल र हरियाली मासेर लहरा कतै बाँकी छैनन्। पहराजति प्लटिङ गरेर गायब बनाइसकेका छन्। मुहानका पानी सुकेर छहरा देख्न नपाएको कति भइसक्यो। यस्तो अवस्थामा अब बाँकी भएको एउटा महरालाई पनि मासेर सकाउने भए कि क्या हो भन्ने फाफुरालाई पिर परिसकेको छ। शरणार्थीलगायतका काण्ड सेलाएजस्तै सुनकाण्ड पनि नसेलाउन्जेल फाफुरालाई पनि लुकेर र बचेर हिँड्नुपर्ने अवस्था आइलागेको छ। तँ मुला फटिचर र सुनको कारोबारमा कसरी कुनै सम्बन्ध हुनसक्छ भन्नुहोला। तपाईंहरूको प्रश्न फाफुराको औकातअनुकूल त जायज नै छ, तर पनि कसरी सुन कारोबारमा संलग्न हुन पुग्यो भन्ने बताउनका लागि केही दिन अघिबाटै कुरा शुरू गर्नुपर्छ।

फाफुरा आफूलाई गौप्राणी भन्छ। जानिजानी उसले कसैको कुभलो चिताएको पनि छैन। यो जुनीको कुरा गर्दा उसले कसैको केही बिगारेको छैन। तर पूर्वजन्ममा गरेको कुनै पापको फल होला, कसैले फाफुरालाई उसको घरमा पनि पाहुना लागोस् भनेर सरापेछ। पाहुना आउने कुरा कसरी सराप भयो भन्नुहोला। हुन त यो फाइँफुट्टीराज पनि तपाईंहरूजस्तै अतिथि देवो भव: भन्ने सुनेर हुर्केको पुस्ताको प्राणी हो। 

आजकल कुरो अलि फरक भइसकेको छ। हरेक चिजको बजारभाउ यसरी बढेको छ, सस्तो भनेको त नेताहरूको बोली र इमान मात्रै बाँकी रहेको छ। तर त्यसले फाफुराजस्ता सर्वसाधारणको न दुई छाक टर्छ न बिरामी भएको बेला औषधिका रूपमा त्यसलाई खान मिल्छ। त्यसैले अहिलेको समयमा ‘अतिथि असुरो भव:’ भन्नुपर्ने अवस्था आएको छ। आजकल मानिसहरू बरु घरमा भूत–पिशाच आऊन्, तर पाहुना नआऊन् भनी प्रार्थना गर्न थालेका छन्। त्यस्तो प्रार्थना गर्नेहरूमा फाफुराजस्ता गरिब बढी छन्। 

जेजति गरे पनि बेलाबेला मानिसलाई अढैया वा साढेसाती त लागिहाल्छ। अघिल्लो हप्ता त्यस्तै भयो। एक जना काका पर्ने आफन्तले फोन गरेर आफू सपरिवार ६ जनाको जम्बो टोलीसहित शनिबार फाफुराको झुप्रोलाई पवित्र बनाइदिन आउन लागेको सगर्व घोषणा गरे। त्यो सुनेर फाफुराको आँखाअघि तोरीका फूल घुम्न थाले। १५ दिन वा एक महिनामा एउटा लेख लेखेर महिना–दुई महिनापछि त्यसको पारिश्रमिक कहिले आउला भनेर गर्जो टार्नुपर्ने कलमजीवि फाफुराका लागि घरमा पाहुना आउने समाचार नासाका लागि कुनै उल्कापिण्ड पृथ्वीमा ठोक्किन आउने भन्नेजतिकै डरलाग्दो थियो। तै फाफुराको मगज ‘घरपट्टि ठेकेदार’को निर्माण कार्यभन्दा तीव्र चल्ने भएकोले उसले आफू र फाफुरी दुवै जनालाई रुघाखोकी लागेको कुरा सुनायो। तर, वीर गोर्खालीलाई त्यसले केही असर गरेन। शनिबारसम्म ठीक हुन्छ, नभए पनि कोभिड पचाइसकेका नेपालीलाई नाथे रुघाले केही हुँदैन भनेर उनले टारिदिए। 

अब फाफुरा चिन्तित भयो। घरमा आउने पाहुनालाई सकेसम्म मीठोचोखो खुवाउनै पर्‍यो। तर अहिलेको बेला बजारमा हरेक कुरा छोइनसक्नु महँगो भएको छ। साग खानलाई नै ५० पटक सोच्नुपर्ने अवस्थामा पाहुना आएपछि कम्तीमा दुईथोक गतिलो तरकारी, मासु, दाल र अचार बनाउने कल्पना मात्र गर्दा भाउन्न हुन्छ। मनमनै त्यसको हिसाब गर्दा नै फाफुराको गानो जालाजस्तो भयो। मुर्छा पर्नुबाट आफूलाई मुस्किलले रोकिरहेको फाफुराको अनुहार देखेर कालो चिया बोकेर कोठाभित्र आएकी फाफुरीले सोधी, ‘के भयो तिमीलाई फाफुरा? एकैछिन अघिसम्म त हर्षमानजस्ता थियौ, अचानक किन वर्षमानजस्तो अनुहार?’

फाफुराले त्यसको कारण बताउनासाथ उसको अनुहार पनि गठबन्धन खुस्केर पदमुक्त भएको कुनै राज्यमन्त्रीको जस्तो भयो। यो आइपरेको विपत्तिबाट कसरी पार पाउने भनेर निकैबेर माथापच्ची गरेपछि फाफुरीले आफ्नो कानमा लगाएको डुम्रे मुसोको बच्चोको पुच्छरजस्तो मसिनो सुनको सिक्री फुकाली। 

उसले भनी, ‘दुईचार लाल त कसो नहोला, यसैलाई लगेर बेच फाफुरा। अहिले सुनको भाउ बेस्मारी बढेको छ। कमसेकम एउटा राम्रो चामलको पाँच किलोको पोका, दुईचार थरी तरकारी र अलिअलि मासु किन्न पुग्ला कि।’ फाफुरा लोप्रे कान लगाएर सुनको कारोबार गर्न हिँड्यो। तर उसलाई त्यो सिक्री बेच्न कांग्रेसलाई महाकाली बेच्नभन्दा पनि धेरै गाह्रो भयो। पहिलो सुनारले त ठाडै कुन रुटको बसबाट लुछेर भागेको भन्दै पुलिस बोलाउने नै धम्की दियो। दोस्रोले फाफुराको अन्वार र हुलिया हेरेरै त्यो पित्तलको होला भनेर कसीमा घोटेर हेर्नेसम्म कष्ट नगरी फर्काइदियो। तेस्रो सुनारकहाँ रोईकराइ गरेर आपतै परेको बताएपछि उसले जाँचेर भन्यो, ‘सुनभन्दा बढी रसान रैछ। तैपनि तपाईंको थोपडा देखेर दया लागेर मात्र लिन लाग्या हुँ।’ उसले भनेको कौडीको दाममा बल्लबल्ल फाफुरा त्यो बेच्न सफल भयो। 

त्यसपछिको पूरै हप्ता आउने शनिबारको आतंकमा बित्यो। फाफुराले शुक्रबार साँझ झमक्क परेपछि छिमेकीको बारीबाट दुईचार मुठा हरियो लसुन उखेलिसकेको थियो। पख्नूस्, पख्नूस्, यो त नकाम भयो भन्नुहोला। तर पहिले कुरा राम्ररी सुन्नुस्। गुरुप्रसाद मैनालीले कल्पना गरेजस्तो छिमेकी भए त लौ एक छिनका लागि तपाईंहरूको कुरा सही हो भन्नु। तर न मर्दा काम लाग्ने न पर्दा काम लाग्ने छिमेकीको दुईचार मुठा लसुन जत्ति पनि उखाल्न पाइन्छ। पेटमा हरि नभएका तिनको के कुरा गर्नु? कतिसम्म अविश्वासी, लोभी, किरन्टोकी र नराधम छन् ती छिमेकी भने आफूले पालेको जाबो कुखुराको खोरमा पनि राति याँमान्को ताल्चा मारेर सुत्छन्। नत्र फाफुरालाई भोलिपल्ट बिहान टोलको मासु पसलमा कुस्ती खेल्न जानै पर्दैनथ्यो। पसलेको दुच्छर वचन पनि सुन्न पर्दैनथ्यो। फाफुरालाई देख्नासाथ मासु पसले कराए ‘किलो–किलोका फिलो किन्नेहरूलाई भ्याईनभ्याइ छ याँ, एकदुई पाउवाला पछि आउनू। बच्योखुच्यो भने दिउँला।’

खसीको मासुको भाउ यसरी बढेको छ, मानौँ त्यो खसी होइन यती हो। तैपनि हानथाप हुन्छ किन्नेको। शनिबारको दिन त ती पसलेलाई छुनै सकिन्न। त्यस दिन टोलका एक जना ठालुकी श्रीमती पनि मासु किन्न आएका थिइन्। उनलाई देख्नासाथ मासु किन्नेको भिड यसरी बीचबाट चिरिएर बाटो दियो, जसरी बाइबलको कथामा समुद्रले क्राइस्टलाई बाटो दिएको थियो। किनभने ती ठालु कुनै उच्चपदस्थ कर्मचारी हुन्। पहिले चार आनामा एउटा सानो घर बनाएर बस्न आएका ती ठालुले हेर्दाहेर्दै वरिपरिका तीन रोपनी जति जग्गा किनेर ठूला पर्खाल लगाउन भ्याए। घर पनि यसरी थपथाप र मर्मत गरेका छन् कि कसैले त्यसलाई घर भन्यो भने तिनकी श्रीमती नाकको पोहोरा फुलाउँदै भन्छिन्, ‘घर होइन नि। हाम्रो त बंगलो हो बंगलो।’

तिनको अस्वाभाविक प्रगतिसँग आरिस गर्नेहरूले अगाडि पर्दा जदौ गरे पनि कन्नापछाडि ‘यल्लाई त अख्तियार या सीआईबी लागे पनि हुनी नि’ भन्ने गरेका छन्। नढाँटी भन्ने हो भने त्यस्तो आशीर्वाद बेलाबेला फाफुराले पनि नदिएको होइन। तर के गर्नु हाम्रो देशको अख्तियार, सीआईबी र न्यायमूर्तिहरू ठ्याक्कै डेंगीका लामखुट्टेजस्ता भए। तलतल मात्र टोक्न सक्ने, माथिमाथि जान नसक्ने। हुन पनि हो, तल टोक्दा कमसेकम टोक्ने भइन्छ, माथि टोक्यो भने त माटोक्ने भनिहाल्छन् नि। त्यै भएर होला।

जे होस्, पाहुना आउने नै भएर हुने हुनामी क्यै गरे टार्न सकिन्न भनेपछि मर्न परेपछि खुट्टै तानेर भन्दै फाफुराले पाहुना आउने दिनका लागि पूरै एक किलो मासु किन्ने भएको थियो। त्यसैले मासु पसलेको आदेशमा पाउवालाहरू पन्छिए पनि ऊ भिडमा उभिइरह्यो। पसले उसलाई अविश्वासको आँखाले हेर्दै थियो। त्यसैले फाफुराले २८ इन्चीको छाती फुलाएर ३० इन्ची बनाउँदै भन्यो, ‘किलो नै किन्ने हो।’ 

पसलेले उसलाई हेरेर सोध्यो, ‘आम्मा कस्सम भन्नुस् त।’ फाफुराले दुईचार वटा किरिया बोनसमा खाइदियो। मासु पसलेले एउटा ठूलो हाडमा चुप्पी हान्दै हाँस्दै भन्यो, ‘यिनका घरमा पाहुना आउन लागे छन् आज।’ ३०–३५ मिनेटको प्रतीक्षापछि बल्लबल्ल एक किलोको नाममा डेढ पाउ मासु अनि साढे तीन पाउ जति छाला, बोसो र हाडको पोको बोकेर फाफुरा तरकारी पसलतिर लाग्यो। तरकारी पसलमा लेखिएको थियो, ‘यहाँ नगद, जिन्सी, सुन तथा मिर्गौला पनि लिइन्छ। साथै न्यून ब्याजदरमा बैंक फाइनान्सको सुविधा पनि छ।’

हुन पनि बाटोमा चुँडिएर खसेको बिजुलीको नांगो तार बरु छुन सकिएला, बजारमा कुनै पनि तरकारी छुन सकिने नै छैन। एउटा ग्राहक सागको मुठालाई प्रेमपूर्वक मुसार्दै घुटुघुटु थुक निल्दै किन्नचाहिँ आँट नगरेर रुँलारुँलाजस्तो गरिरहेको थियो। पसले भन्दैथ्यो, ‘तरकारी उम्रने जति खेतमा घरबार उमारेको छ, आलुप्याजसमेत अब इन्या र चैनाबाट नआई हुँदैन। अनि महँगो नहोस् त? हामीले पनि किनेरै ल्याएर दुई पैसा नाफामा बेच्ने हो क्यार।’

फाफुराले त्यहाँ अचार खाने कोइरालाको फूल देख्यो। तर त्यसको भाउ सुनेर उसलाई रिँगटा लाग्यो। त्यो अर्को ग्राहकलाई च्याप्प नसमातेको भएर ऊ भुईँमै पछारिन्थ्यो होला। आफूलाई नियन्त्रण गर्दै उसले फेरि कालीप्रसादले जसरी मुटुमाथि ढुंगा राखेर एक पाउ कोइराला किन्यो। यतिका समय कोइरालाले देश र जनताको अचार बनाएका थिए, अब त्यसको बदला कोइरालाको अचार बनाएर लिने सोचाइले नै फाफुराभित्रको चे जुरमुराएर उठ्यो। त्यसैको जोसमा छाती फुलाएर फाफुरा डेरातिर लाग्यो। फाफुरीले पनि भान्छाको झ्याल खोलेर मजाले मासुभात र अरू मेजमानकी तयार पारी। ‘बेलाबेला त हामीकहाँ नि मासु पाक्दोर'छ भनेर थाहा त दिनुपर्‍यो नि,’ ऊ मुसुक्क हाँसी। 

सबै तयारी गरेर फाफुरा दम्पती असुरो भव:वाला काकाको परिवारको प्रतीक्षा गर्न थाले। तर १ बज्ने बेलासम्म पनि उनीहरूको अत्तोपत्तो थिएन। फाफुरीले भनी, ‘एक पटक फोन गरेर हेर न। कतै आउन लाग्या बेला माइक्रो, टिपर अथवा युलेन्स स्कुलको मिनिबसले हान्या त होइन?’ फाफुरीको कुरो जायज थियो। सडकमा ती तीन थरी सवारीसाधनबाट बच्न बलियै भाग्य चाहिन्छ। निकै बेर घण्टी बजेपछि काकीले फोन उठाइन् र रुन्चे स्वरमा आफूहरू आउन नसक्ने कुरा सुनाइन्, ‘तिम्रा काकालाई पुलिसले समातेर लगे, फाफुरा।’

फाफुरा जिल्ल पर्‍यो। उसले कारण जान्न खोज्यो। काकी रुवाइ र आक्रोश मिश्रित स्वरमा च्याँठिइन्, ‘यो देशमा हामीजस्ता आमनागरिकलाई दुःख दिन कारण चाहिन्छ र? काम गरेर खान कहाँ दिन्छन् र फाफुरा? हेर न तिम्रा काकाले हालसालै एउटा सानो छापाखाना चलाउन थालेका थिए। सानोतिनै छपाइको काम गर्थे। अलिकति कमाउन थालेको पनि देख्न नसकेर असत्तीहरूले हिजो सबै जफत गरेर समातेर लगे।’

फाफुरा जिल्ल पर्‍यो र सोध्यो, ‘छापाखाना चलाउँदैमा समात्न पाइन्छ र यो लोकतन्त्रमा?’ काकी अझै कुर्लिइन्, ‘त्यही त। मैले भनिहालेँ नि यो देशमा काम गरेर खाने वातावरण नै छैन। त्यसै सबै विदेश जान थालेका हुन् र? त्यति सानो छपाइको काम गर्दा पनि चोरलाई जसरी हतकडी लगाएर लगे। यो देशलाई सतीले सरापेको देश भनेको यसै होइन, फाफुरा। निमुखाहरू कसरी बाँच्ने अब लौ? ल भैगो धेरै ठूलो छपाइको काम गरेको भए पनि एउटा कुरा। सानोतिनो मात्र गरेको हो। के आउँछ २० वा ५० रुपैयाँले आजकल भन त? कालीमाईले भष्म फाफुरा, बिचराले जाबो २० र ५० को भन्दा ठूलो छाप्या पनि हैन। १००, ५०० या १००० छाप्या भए पनि एउटा कुरा,’ काकी धाराप्रवाह फतफत गरिरहिन्।

फाफुराचाहिँ सोच्दै थियो– गर्मी लाग्ने बेला भइसक्यो, घरमा फ्रिज पनि छैन, त्यत्रा मान्छेका लागि बनाएको खाना खेर जाने भयो कि क्या हो!

२०८० चैत्र ११, आइतबार

Read More

मेरा दक्षिण भारतीय मातापिता

 सन् २०१८ । बैंग्लुरु माथिको आकाश, नेपाल एयरलाइन्सको जहाज । 

बैंग्लुरुको क्याम्पेगोडा विमानस्थलमा अबको केही बेरमा हामी अवतरण गर्दै छौं भन्ने परिचालिकाको यान्त्रिक स्वरले यात्रुहरू जुर्मुराउन थाले । मैले पनि आङ र गोडा इकोनोमी सिटको परिधिले अनुमति दिनेसम्म तन्क्याएँ । विमानको उडानको उचाइ घट्दै थियो । म यसभन्दा अघि नआएको बैंग्लुरु सहर देखिन थाल्यो ।

नयाँ ठाउँमा हवाईजहाज ओर्लनुअघि झ्यालबाट बाहिर हेर्नु रमाइलो हुन्छ । म तलको क्रमशः ठूलो हुँदै गएको विशाल सहरलाई हेर्दै सोच्न थालें, यति ठूलो सहरमा कहाँ होला मेरो अम्मा अप्पाको घर ?

अम्मा अप्पा । दक्षिण भारतीयहरूले आफ्ना आमा–बाबुलाई अम्मा अप्पा भन्ने गर्छन् । म मेरा अम्मा–अप्पालाई भेट्न बैंग्लुरु आएको छु । मेरा दक्षिण भारतीय मातापिता । तपाईंहरूलाई अचम्म लाग्यो होला, मातापिता पनि कसरी दक्षिण भारतीय, उत्तर भारतीय, नेपाली वा अरू केही हुन्छन् भनेर । तर, हुँदा रहेछन् ।

मेरा तिनै अप्पालाई केही दिनअघि अचानक हृदयाघात भएको थियो । उनीहरू अमेरिकामा भएका आफ्ना केही नातेदार भेट्न जान सबै तयारी गरिसकेको अवस्थामा थिए । कति धेरै उत्साहित हुँदै उनीहरूले आफ्नो योजना सुनाएका थिए भिडियोकलमा । यस्तो अवस्थामा अम्मा–अप्पा अचानक आइपरेको विपत्तिले थलिएका थिए । अप्पाको बाइपास शल्यक्रिया गरियो । अब निकै लामो समय उनी यात्रा गर्न नसक्ने भए । म ताक्छु मूढो– बञ्चरो ताक्छ घुँडो भन्ने उखान त्यसै बनेको होइन । हामी भोलि, पर्सि, अर्को हप्ता, महिना वा कैयौं वर्षको योजना बनाउँछौं । तर, हामीलाई अर्को पलमा के हुन्छ भन्ने पनि थाहा हुँदैन । अप्पा केही दिन अस्पताल बसेर घर फर्किसकेका छन् । त्यसैले म उनलाई हेर्न बैंग्लुरु आएको छु ।

कसरी म रिटायर्ड कर्नल विश्वेशरण गणपति र प्रोफेसर लक्ष्मी गणपतिले नजन्माएको छोरा बनें भन्ने कुरा बुझ्न एक वर्षअघि पुग्नुपर्छ । आउनुस् न त, टाइम मेसिनमा बसेर केही पछाडि यात्रा गरौं मसँग । फुर्सद छ नि हैन ? यसै पनि आज त शनिबारै हो ।

सन् २०१७ । अमृतसर शताब्दी रेलको वातानूकुलित २ टियर ।

तपाईंहरूलाई पत्यार लाग्छ कि लाग्दैन कुन्नि, मलाई आजसम्म तीनवटा स्थानमा पुग्दा मनमा चरम शान्तिको अनुभव भएको छ । ती तीनवटा स्थानबाट मलाई फर्किनै मन लागेको थिएन । यस्तो लागेको थियो, यो जुनिको स्थायित्व भनेको नै यही ठाउँ हो । म सबै कुरा छोडेर, बिर्सेर अब यहीं नै बसूँ । बाँकी जिन्दगी यही ठाउँमा त्यो परमशक्तिको साधना वा आराधना गरेर बिताऊँ, जसलाई मानिसहरू आ–आफ्नो धार्मिक आस्था अनुसार थरीथरी रूपमा मान्छन् । पहिलो स्थान सिक्किमको गान्तोकपारि डाँडामा रहेको रुम्तेक गुम्बा थियो । त्यहाँको चिसो सिंगमरमरको चिसो भुइँमा स्वतःस्फूर्त रूपमा लमतन्न परेर लड्दा मैले अपूर्व आनन्द र शान्ति अनुभव गरेको थिएँ । दोस्रो स्थान काठमाडौंको जामे मस्जिद थियो । एक दिन लहडै लहडमा म त्यहाँ नमाज पढ्न गएको थिएँ । मलाई त्यहाँ पनि परम शान्तिको अनुभूति भएको थियो । तेस्रो स्थान अमृतसरको स्वर्ण मन्दिर । त्यहाँभित्र छिर्नासाथ त्यहाँको भव्यता, अलौकिक वातावरण, माइकमा कसैले सुरिलो स्वरमा गाइरहेको अमृतवाणीको आवाजले मलाई एकाएक अर्कै संसारमा पुर्‍याइदिएको थियो । तर, ती तीनै स्थानबाट मेरो नियतिले मलाई डोर्‍याएर बाहिर निकाल्यो । डोर्‍याएर ? या गलहत्ती लगाएर ?

जे होस्, स्वर्ण मन्दिर मेरा लागि एक अविस्मरणीय अनुभव बनेको थियो । त्यहाँ रहुन्जेल मेरो मगजमा सन् ८२ को कुख्यात अपरेसन ब्लू स्टार पनि फन्फनी घुमेको थियो । यति पवित्र र शान्त स्थानमा त्यतिबेला भारतीय सेनाले खालिस्तान स्वतन्त्र आन्दोलनका नेता जर्नेल सिंह भिन्द्रावाले र उनका समर्थकहरूलाई कब्जा गर्न ठूलो सैन्य कारबाही गरेका थिए । सेना, आन्दोलनकारी र आम तीर्थ यात्रीहरू सयौंको संख्यामा हताहत भएका थिए । राज्यका लागि आतंककारी ती आन्दोलनकारी सिखहरूका लागि सहानुभूतिका पात्र थिए । हुन पनि हो, सही र गलत भन्ने कुरा आफू कुन ठाउँमा बसेर हेरिन्छ त्यसमा भर पर्छ । आफैंमा केही सही वा गलत हुँदैन । एउटाका लागि सही कुरा अर्कोका लागि गलत हुन्छ । सिखहरू आफ्नो श्रद्धाको केन्द्रमा भएको बर्बरतापूर्ण आक्रमणबाट आहत भएका थिए ।

फलतः ब्लू स्टारको पाँच महिनापछि त्यस अपरेसनलाई आदेश दिने तत्कालीन भारतीय प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीको उनकै दुई सिख अंगरक्षक सतवन्त सिंह र बियन्त सिंहले हत्या गरिदिए । त्यसबाट भड्किएको दंगामा भनिन्छ १७ हजारको हाराहारीमा सिखहरूको हत्या भयो । भारतीय इतिहासको यो कालो पाटो थियो । म एकातिर स्वर्ण मन्दिरको अहिलेको वातावरणबाट मुग्ध भइरहेको थिएँ भने अर्कोतिर अपरेसन ब्लू स्टारको भयावह गोलाबारीको कल्पनाले मात्रै पनि उद्वेलित भइरहेको थिएँ । एकैपटक यी दुई चरमविपरीत भावहरूको ज्वारभाटाको रोटेपिङमा मच्चिनु आफैंमा अनौठो अनुभव हुँदो रहेछ । सिखहरूको ठूलो तीर्थ थलो त्यही हरमन्दिर साहेब अर्थात् स्वर्ण मन्दिर पुग्ने मेरो पुरानो रहर थियो । त्यही पुरानो रहर पूरा गरेर म अमृतसरबाट दिल्ली फर्किन लागेको थिएँ ।

अपरिचित स्थानहरूमा यात्रा गर्दा म जहिले पनि समयभन्दा पहिले नै रेलवे स्टेसन वा विमानस्थल पुग्न रुचाउँछु । त्यसको दुई वटा फाइदा हुन्छ । कुनै किसिमको समस्या वा अलमल भयो भने मसँग समय हुन्छ । केही भएन भने वरिपरिको वातावरण, जीवन र मानिसहरू हेर्दै कल्पना गर्नुको रमाइलो एउटा लेखकले मात्रै बुझ्दछ होला । कहिले नयाँ पात्र भेटिन्छन्, कहिले नयाँ कथा । यस पटक त नयाँ सम्बन्ध भेटिने रहेछ । त्यति बेलासम्म के थाहा ! त्यस दिन पनि म पहिले नै आफ्नो डिब्बा र सिट पहिल्याएर बसिसकेको थिएँ अनि झ्यालबाट बाहिर स्टेसनको गतिविधि नियाल्दै थिएँ । त्यही बेला केही बर्दीधारी सैनिक जवान पोकापुन्तुरा बोकेर मेरो अगाडिको सिटमा आए र थन्कोमन्को गर्न थाले । उनीहरूको हाकिम जस्तो एउटा युवा उनीहरूलाई सामान यता र उता राख्न आदेश दिँदै थियो । मलाई लाग्यो, यस पटक भारतीय सैनिकहरूसँग यात्रा हुने भयो ।

हाकिम बाहिरतिर गयो र केही क्षणमा ७० वर्षको हाराहारीका एक दम्पतीलाई साथ लिएर आयो । जवानहरू सामान थन्क्याएर बाहिर गइसकेका थिए । ठूलो अफिसर मात्रै बाँकी थियो । उसले त्यो दम्पतीलाई आदरसाथ सिटमा विराजमान गरायो । उनीहरू बीचबीचमा केही अंग्रेजी मिसाए पनि एकापसमा मूलतः मद्रासीमा कुरा गरिरहेका थिए । तमिल, तेलगु, कन्नड वा मलयालम जेसुकै किन नहोस्, दक्षिण भारतीय भनेपछि हाम्रा लागि सबै मद्रासी । भाषा पनि– मानिस पनि । अरू केही नबुझे पनि मैले लख काढें, ती दम्पती पक्कै उसका आमा–बाबु हुनुपर्छ । उसका अम्मा–अप्पा । मलाई त्यतिखेर थाहा थिएन, दिल्ली ओर्लने बेलासम्म उनीहरू मेरा पनि अम्मा–अप्पा बन्नेछन्, जो केही समयपछि मलाई भेट्न काठमाडौं आउनेछन् । अनि अप्पालाई हृदयाघात भयो भनेर आत्तिँदै म बैंग्लुरु पुग्नेछु ।

रेलले हिँड्ने बेला भएको संकेत दियो । भारतीय रेलको समयबारे धेरै व्यंग्य लेखिएका छन् । तर, अचेल त्यसमा बिस्तारै सुधार आउन थालेको रहेछ । भनेकै समयमा रेल हिँड्न लागेको थियो । सैनिक अफिसर आफ्ना अम्मा–अप्पालाई ढोगेर बाहिर निस्क्यो । रेल एउटा लामो चिप्लेकीरा जसरी घिस्रिन थालेको थियो । सैनिक प्लेटफर्मबाट रेलको झ्यालनिर आयो । उनीहरू अझै रहलपहल कुरा गर्दै थिए । रेलले बिस्तारै गति लिन थाल्यो । त्यसैको अनुपातमा ऊ प्लेटफर्ममा केहीबेर सँगसँगै हिँड्यो, केहीबेर लम्कियो र अन्त्यमा रेलको गतिसँग हार मानेर अडिएर हात हल्लाउन थाल्यो । उसका बाबु–आमाले पनि उसलाई देखुन्जेल हात हल्लाए ।

केहीबेर पछि सारा कुरा पछाडि छुटे । म आफ्नै धुनमा थिएँ । बूढा आँखा चिम्लेर सिटमा टाउको अड्याइरहेका थिए । बूढी भने यताउति हेर्न थालेकी थिइन् । बल्ल उनको आँखा आफ्नो सहयात्रीमा पर्‍यो । उनले स्नेहिल मुस्कानसहित मलाई हेरिन् । म पनि मुसुक्क हाँसें । बूढाले आँखा खोले र आफ्नी श्रीमतीलाई केही भने । उनीहरू खड्याङखुडुङ आफ्नै भाषामा कुरा गर्न थाले । म पनि झ्यालबाट बाहिर हेर्न थालें ।

रेलको यात्राको रमाइलो भनेकै एउटै डिब्बामा लामो यात्रा गर्दा कुराकानी नगरुँ भने पनि आफैं कताकताबाट सुरु हुन्छ । अप्पा त्यति वाचाल थिएनन् । घुप्प परेर बसिरहेका थिए । तर, बूढी भने हेर्दै ममतमयी देखिन्थिन् । निधारमा ठूलो रातो टीकाले उनलाई उज्यालो बनाएको थियो । कुराकानी साधारण तरिकाले नै अघि बढ्यो । अम्मा मसँग अंग्रेजीमा बोल्न थालिन् । म कहाँ जान लागेको ? म कहाँको मान्छे ? म के गर्छु ? अम्माका प्रारम्भिक प्रश्न बर्सिन थाले । मैले पनि छोटोमीठो उत्तर दिन थालें । म नेपाली हुँ भन्ने थाहा पाएर उनी अझ बढी उत्सुक भइन् र भारतको यात्रामा मलाई सबैले भन्ने कुरा नै भनिन्, ‘बेटा, यू डन्ट लुक लाइक अ नेपाली ।’

भारत र बाहिर अन्य मुलुकका मानिसका लागि नेपालीको एउटा विशेष छवि छ । नेपाली मानिस कस्तो हुनुपर्छ भन्ने उनीहरूको आफ्नै मान्यता छ । त्यससँग नमिल्दो अनुहार नेपालीभन्दा उनीहरूलाई अचम्म लाग्छ । अप्पा सुरुमा खासै बोलेनन्, मुसुमुसु औपचारिक मुस्कान मात्र दिइरहे । तर, अम्माको बोलीको गतिले रेललाई उहिले नै जितिसकेको थियो । अम्मामा एउटा अचम्मको आकर्षण थियो । यति धेरै र बढी बोल्थिन् उनी, तर पनि त्यो झिँजोलाग्दो पटक्कै थिएन । म उनीसँगको वार्तालापमा रमाइलो मान्न थालें । अम्मा अंग्रेजी पढाउने प्रोफेसर रहिछन् । केही समयअघि मात्र अवकाश लिएकी । उनलाई पुर्‍याउन आउने सैनिक अधिकारी कर्नेल रहेछन्, उनीहरूका सुपुत्र । अनि अप्पा पनि भारतीय सेनाको अवकाश प्राप्त कर्नेल नै रहेछन् । मैले हाँस्दै भनें, ‘तपाईं त पटक्कै रिटायर्ड कर्नेल जस्तो लाग्नुभएन मलाई ।’ उनले अलि उत्सुक भएर सोधे, ‘किन र ? कस्तो हुनुपर्छ रिटायर्ड कर्नेल ?’

मैले भनें, ‘न त अहिलेसम्म तपाईं ठूलो स्वरमा बोल्नुभएको छ, न एक पटक ब्लडी हेल् भन्नुभएको छ । तपाईं रिटायर्ड कर्नेल भनेर म कसरी पत्याऊँ ?’ यस पटक भने उनी मज्जाले नै हाँसे र भने, ‘यो उत्तर भारतीय सिनेमाले हाम्रो हुँदै नभएको छवि बनाइदिएको छ ।’

हुन पनि हो, हामीले हिन्दी सिनेमाहरूमा जहिले पनि रिटायर्ड कर्नेलको एउटा विशेष चरित्र चित्रण देखेका हुन्छौं । मनको सच्चा भए पनि बोलीवचन कडा, ठूलो स्वरमा बोल्ने, झनक्क रिसाउने, पिकक्याप लगाउने, बातबातमा बन्दुक निकालेर ताक्ने र सबैभन्दा ठूलो कुरा त ब्लडी हेल् भनिहाल्ने । सात–आठ घण्टाको यात्रामा मैले उनको सैनिक जीवनका विभिन्न रोचक कुरा लगायत कारगिल लडाइँको अनुभव सुनें । उनकी श्रीमतीबाट त उनीहरूको वंश, खानदान, साथीभाइ लगायत सबैबारे जानकारी पाउन भ्याएँ होला । हामी नयाँदिल्ली स्टेसनमा आइपुग्ने बेलासम्ममा निकै घनिष्ट भइसकेको थियौं ।

‘हामीलाई अम्मा–अप्पा भन तिमी । हाम्रो छोरा कार्तिक र तिम्रो उमेरमा खासै फरक पनि रहेनछ,’ यति स्नेहले दिएको आदेश कसरी पालना नगर्नू । इमेल साटासाट भयो । रेल दिल्ली पुग्यो । अम्मा–अप्पा अब सम्पर्कमा रहने वाचा गर्दै एकातिर लागे, म अर्कोतिर ।

काठमाडौं–नियमित जिन्दगी

यात्रामा यस्ता घटनाहरू भई नै रहन्छन् । यस्ता झुक्किएर भेट भएका यात्रुहरू केही छिन वा केही सम्झनाका पर्दामा चल्मलाउँछन् । मानिस आफ्नो जीवनको भागदौडमा व्यस्त हुन्छ, प्राथमिकतामा पर्ने अरू कुराहरूको खातमा ती यात्रुहरूले एकअर्कालाई बिर्संदै जान्छन् । तर, यस पटक त्यस्तो भएन । तेस्रो दिन नै अप्पाको इमेल आयो । मैले पनि तुरुन्तै जवाफ पठाएँ । अनि हाम्रो बीचमा स्काइपको आईडी पनि आदानप्रदान भयो । परिस्थितिले अलग्याएर दुई फरक सहरमा बसेका परिवारका सदस्य जसरी हामी केही दिनको अन्तरालमा भिडियोमा कुराकानी गर्न थाल्यौं । हामीबीच अनौठो आत्मीयता झनै प्रगाढ हुँदै गयो । उनीहरू कहिले पनि नेपाल आएका थिएनन् । नेपालसँग उनीहरूको अरू कुनै पनि साइनो थिएन । मैले उनीहरूलाई नेपाल आउने निम्तो दिएँ । एक दिन नभन्दै अप्पाले भने, ‘ल है त अर्को महिनाको २२ गतेको टिकट काटेका छौं ।’

नभन्दै अम्मा–अप्पा काठमाडौं आए । म एयरपोर्टमा उनीहरूलाई लिन गएँ । उनीहरू हाम्रो परिवारसँगै घुलमिल भएर बसे । उनीहरू हाँस्दै सुनाउँथे, ‘जब हामीले रेलमा भेटेर छोरा बनाएको मान्छेले बोलाएर नेपाल जान लागेको खबर सुनायौं, हाम्रा छोराछोरी, नातागोता र साथीहरूले हामीलाई पागल भन्ठानेका थिए ।’ दस–बाह्र दिन आफूले नजन्माएको छोराको घरमा बसेर अम्मा–अप्पा बैंग्लुरु फर्किएका थिए । ‘हामी त आयौं, अब तिमीहरूको पालो,’ उनीहरू करकर गरिरहन्थे । जाउँला भन्दाभन्दै मिलिरहेको थिएन । अम्मा–अप्पा अमेरिकाबाट फर्केपछि चाहिँ जसरी पनि जाने योजना बन्दै थियो । अप्पालाई हृदयाघात भइदियो ।

बैंग्लुरु

एयरपोर्टबाट मैले लिएको उबर बैंग्लुरु सहरका सडकहरू छिचोल्दै अम्मा–अप्पाको घर भएको ह्वाइटफिल्ड भन्ने इलाकातिर बढिरहेको थियो । म सोच्दै थिएँ, सम्बन्धहरू सधैं रगतले वा जन्मले मात्र बन्छन् भन्ने कहाँ हुँदोरहेछ र ? सोच्दै नसोचेको ठाउँमा, सोच्दै नसोचेको बेला रगतभन्दा बलियो र गाढा नाताहरू जोडिँदा रहेछन् । त्यसैको ज्वलन्त उदाहरण अम्मा–अप्पा हुन् । उबर फोयर इन्फिनिटी नामको अपार्टमेन्ट भवनको कम्पाउन्डभित्र छिरेर रोकियो । आफ्नो सुटकेश गुडाउँदै म भित्रतिर लागें । टावर बीको दोस्रो तल्लाको अपार्टमेन्ट २०५ मा अम्मा–अप्पा बस्छन्– मेरा दक्षिण भारतीय मातापिता ।

प्रकाशित : फाल्गुन २६, २०८० ०९:३७

Read More

साइकल पुराण

हामी दुवै जना बेस्मारी थाकिसकेका थियौं । शरीरमा बल नै बाँकी थिएन । सम्भवतः अक्सिजनको पनि कमी भएको हुनुपर्छ । स्याँस्याँ गरेर लामोलामो सास फेर्दै हामीले एकअर्कालाई हेर्‍यौं । दुवैको आँखामा मौन प्रश्न पौडी खेलिरहेको थियो, ‘के गर्ने ? परित्याग गरेर फर्कने वा निरन्तरता दिने प्रयत्न ?’ 

खुइय्य गर्दै सञ्जयले बिस्तारै भन्यो, ‘अब त सकिन्न होला । फर्किनु नै पर्ला कि ?’ उसले मेरो मनकै कुरा बोलेको थियो । म पनि त्यही भन्न चाहन्थें, तर आफ्नो मुखबाट पहिले किन त्यो निकाल्नु भनेर नबोली बसेको थिएँ । मैले हतारहतार उसको सुरमा सुर मिलाएँ, ‘लौ त नि । तँलाई साह्रै गाह्रो भएको भए फर्कौं ।’

यति पढ्दा तपाईंहरूलाई लागेको होला, सगरमाथै नभए पनि मेरापिकजस्ता कुनै सानोतिनो पहाड आरोहणको कुरा भइरहेको होला । होइन नि । आउनुस् अलि अगाडिबाट यसको भूमिका बाँधेर कुरा गरौं ।

...

७ कक्षा पढ्ने वर्षको अन्त्यतिर करिब दुई महिनाका लागि म आफ्नो कक्षाको हिरो थिएँ । त्यो बन्न कति मिहिनेत गर्नुपर्‍यो भन्ने मलाई मात्र थाहा छ । कक्षाको सबैभन्दा ख्याउटे, लुरे र पुड्के केटोलाई हिरो बन्न के के मात्र गर्नुपरेन होला ? खासमा भन्ने हो भने मलाई एकबाट दुई कक्षामा अनि तीनबाट चार कक्षामा जाने बेला फड्का मारिदिने स्कुल र ‘हुन्छ’ भन्ने मेरा बा–आमाका कारण मैले ठूलो दुःख पाएँ ।

किनभने मभन्दा नियमले कम्तीमा दुई वर्ष ठूलाहरूसँग मैले भिडन्त गर्नुपर्थ्यो । जीवनमा पछि गएर यो दुई वर्षको खासै अन्तर नभए पनि स्कुल पढ्ने बेला त्यसको ठूलो महत्त्व हुन्छ । आफूलाई अरू साथीबराबर प्रमाणित गर्न, त्यो झुन्डमा घुलमिल गर्न र उनीहरूको स्वीकारोक्ति पनि पाउन मैले कति उटुंग्याइँ र उपद्रोहरू गरें भन्ने कुराको कुनै लेखाजोखा नै छैन । सात कक्षामा मलाई हिरो बनाउने वस्तु पनि थियो– हिरो । हिरो साइकल ।

त्यतिबेला हामी कसैसँग पनि आफ्नै साइकल हुनु भनेको अहिले राजनीतिज्ञहरूसँग नैतिकता हुनु भनेको जस्तै दुर्लभ विषय थियो । हाम्रो घरनजिकै त्रिपुरेश्वरको मूल सडकमा बालीदाइको साइकल मर्मत पसल थियो । त्यहाँ तीन/चारवटा साइकलहरू भाडामा पनि पाइन्थेे । हिरो र एटलस कम्पनीका ती साइकलको भाडा घण्टाको दुई रुपैयाँ थियो । हामी भुराभुरीहरूले त्यहींको साइकल भाडामा लिईलिई चलाउन सिकेका थियौं । बेलाबेला तीन/चार जना साथीहरू मिलेर पेट काटेर जम्मा गरेको दुई रुपैयाँले हामी एक घण्टाका लागि साइकल भाडामा लिन्थ्यौं । घर नजिकको चौरमा यति राउन्ड, उति राउन्ड भन्दै भाग लगाएर चलाउँथ्यौं ।

त्यतिबेला भर्खरभर्खर भनेजस्तो उपत्यकामा नयाँ रिङरोड बनेको थियो र त्यो चर्चाको विषय थियो । मानिसहरूसँग अहिलेको जस्तो लामखुट्टे र झिँगासरह भटभटे हुँदैनथ्यो । भएका केही मानिसहरू त्यसमा रिङरोड परिक्रमा गरेर साथीभाइहरूसँग ठूलै पराक्रम गरेजसरी कुरा गर्ने गर्थे । हाम्रै पिताश्रीले पनि गुठी संस्थानको लीलामीमा किनेको एउटा थोत्रो भटभटेमा त्यो यात्रा गरेका थिए । त्यो भटभटे घरमा भन्दा बढी बागबजारतिरका बद्रीदाइ नाम गरेका मिस्त्रीको वर्कसपमा बस्थ्यो । पिताश्रीले बडो गर्वका साथ घरमा आएका साथीहरूसँग त्यसका बारेमा कुरा गरेका थिए, ‘मलाई त यसले बाटोमा धोका देला भन्ने पीर लागेको थियो । तर, धन्य कहीं पनि दुःख दिएन ।’

पिताश्रीको गौरवगाथा सुन्दासुन्दा मलाई पनि एक पटक रिङरोड घुम्न मन लाग्यो । तर, कसरी ? त्यो बाटोमा अहिलेजस्तो चक्रपथ परिक्रमा भन्ने सार्वजनिक यातायात थिएनन् । निजी सवारी भनेको त कसैकसैसँग मात्र हुन्थ्यो । मेरो दिमागमा बालीदाइका भाडाका साइकलहरू नाचे । साइकलमा चक्रपथ घुम्ने कल्पना नै रोमाञ्चक थियो । अनि पूर्वतयारीका रूपमा मैले निकै दिन लगाएर दुःखसुख गरेर पन्ध्र रुपैयाँ जोगाएँ । तीन घण्टामा त नाथे रिङरोड कसो नघुमिएला र ? बाटोमा थकान मार्न काम लाग्छ भनेर भान्साबाट उठाएको एउटा सिंगो कागती खल्तीमा हालें । अनि बालीदाइको पसलबाट हिरो साइकल लिएर सुरु भयो मेरो साहसिक यात्रा ।

तर, त्यो भाडामा लगाएर खटारा भइसकेको साइकलमा त्रिपुरेश्वरबाट कालीमाटी, सोल्टीमोड हुँदै रविभवनको उकालो पुग्दा नै मेरा नौनाडी गलिसकेका थिए । साइकलको चेन बेलाबेला फुस्कने । त्यो मिलाउँदामिलाउँदा हातै कालो भइसकेको थियो । त्यसको घण्टीबाहेक अरू सबै कुरा बज्थ्यो । ब्रेक रेलको जस्तो थियो । तीन सय मिटर पहिले नै अन्दाज गरेर थिच्न सक्यो भने मात्रै भनेको ठाउँमा रोकिने । अहिले जस्तो ट्राफिक नहुने भएकाले मात्र हो । नत्र त्यहाँसम्म पुग्दा च्यापुले माटो खाइसकेको हुन्थ्यो होला । तैपनि म जोस कायमै राखेर पाउदान चालिरहेको थिएँ । सगरमाथा चढ्दा तेन्जिङ शेर्पा कम थाकेका थिए होलान् र ? हिलारीले कम चुनौतीहरूका सामना गर्नुपर्‍यो होला ? त्यसो भनेर उनीहरूले बीचमा छोडेको भए आज उनीहरूको त्यत्रो नाम हुन्थ्यो ? त्यसैगरी आफूलाई अभिप्रेरित गर्दै म कलंकी चोक पुगें । अब दायाँ लाग्ने कि बायाँ, एकछिन दोमन भयो । अँ...कुरो एउटै त हो नि भन्दै म देब्रेतिर हान्निएँ ।

सुनसान बाटो, चारैतिर खेतैखेत अनि नयाँ बनेको रिङरोड । दुवै छेउमा रूखहरू । शीतल हावा चलिरहेको थियो । एकैछिन त सुसेलीमा गीतहरू पनि बजे । तर, बल्खुचोक पुग्ने बेलासम्म मलाई थाहा भइसकेको थियो, त्यो थोत्रो साइकलमा चक्रपथ परिक्रमा भनेको सोचेजस्तो सजिलो होइन । असम्भव कार्य हो । मैले आफ्नो आँखाले भ्याउन्जेल अजिंगरजसरी मडारिएर अगाडि लमतन्न परेर गएको चक्रपथलाई हेरेर खुइय्य लामो सास फेरें । अनि निराश भएर बल्खुबाट कालीमाटी हुँदै त्रिपुरेश्वरतिर बाँकटे हानें । मैले समयमै उचित निर्णय लिएको रहेछु किनभने नेसनल ट्रेडिङनिर आएपछि त साइकलको चेन पूरै छिनेर तुर्लुङ्ग झुन्डियो । म त्यसलाई सम्हालेर मरिमरि साइकल घिच्याउँदै त्रिपुरेश्वर पुगें । चक्रपथ घुम्न नसकेको एउटै राम्रो पक्ष भनेको चाहिँ डेढ घण्टा साइकल भाडाको पैसो बच्यो ।

तर मैले भनिहालें, आफूलाई हिरो बनाउनुपर्ने बाध्यता भएकाले पाएको मौकामा चौका हान्दै भोलिपल्ट स्कुलमा मैले दौंतरीहरूलाई आफूले पूरै रिङरोड साइकलमा घुमेको गफ लगाइदिएँ । ‘कति टाइम लाग्दो रहेछ ?’ कुनै एक साथीले आँखा चम्काउँदै सोध्यो । अब मलाई के थाहा र कति टाइम लाग्दो हो । ‘लाग्यो नि झन्डै दिनभरि जस्तो,’ मैले अर्को गफ थपिदिएँ । पिताश्रीले भटभटेमा घुम्दा सुनाएका कुराहरू र ठाउँका वर्णनहरू अझै ताजै थियो । त्यसैलाई मैले अझै सिंगारपटार गरेर फुलबुट्टा भरेर सुनाइदिएँ । त्यति हुनु के थियो, म साथीहरूको आँखामा हिरो भइहालें । ‘त्यति लामो नयाँ चक्रपथ साइकलमा घुम्ने मान्छे’ भनेर मेरो सानै बेग्लै भयो । तर, त्यो हिरोगिरी लामो समय चल्न पाएन । आठौं कक्षामा जाँदा मलाई अरू कसैले साइड हिरो बनाइदियो । त्यतिबेला हरेक शैक्षिक सत्रपछि मीनपचासको लामो बिदा हुने गर्थ्यो । अरू बेला हामीलाई त्यो बिदा नसकिए हुन्थ्यो जस्तो लागे पनि त्यो सालको बिदा चाहिँ कहिले सकिएला भनेजस्तो भइरहेको थियो ।

किनभने, अब हामी निम्न माध्यमिक तह सकिएर माध्यमिक तहको विद्यार्थी हुने भएका थियौं । अर्थात् ‘सिनियर लट ।’ व्यग्र प्रतीक्षापछि स्कुल खुल्ने दिन आयो । तर, पहिलो दिन नै हाम्रो कक्षाको एक जना साथी सञ्जयले एउटा यस्तो चिज लिएर स्कुल आयो, हामी त सबै ट्वाँ । सुकेको जंगलमा लागेको डढेलोजसरी स्कुलभरि हल्ला फैलियो । त्यो आगमन हेर्न नपाएका हाम्रा अरू साथीहरू कतिबेला दुई पिरियड सकिएपछि हुने पन्ध्र मिनेटको ब्रेकको पालो आउला र उसले ल्याएको वस्तु हेर्न जाउँला भनेर छटपटिएका थिए । नभन्दै ब्रेकको घण्टी बज्नासाथ सबै जना दस कक्षा जाने भर्‍याङको मुन्तिर गुटुटु कुदिहाले, जहाँ सञ्जयले त्यो मायावी जिनिसलाई सिक्रीले बाँधेर ठूलो ताल्चा मारेर राखेको थियो । ठेलम्ठेल गर्दै सबैले हेरिरहेको त्यो वस्तु थियो, एउटा साइकल । निम्न माध्यमिकबाट माध्यमिक कक्षामा पुगेको खुसियालीमा उसका पिताले उसलाई त्यो किनिदिएका रहेछन् ।

त्यतिबेला व्यक्तिगत साइकलको ठूलै रवाफ हुन्थ्यो । अलि हुनेखानेसँग राइले भन्ने कम्पनीको साइकल हुन्थ्यो भने उच्च मध्यम वर्गीयसँग एटलस, हर्क्युलस र हिरो भनिने साधारण साइकल हुन्थे । कसैकसैसँग फोनिक्स भन्ने चाइनिज साइकल पनि हुन्थ्यो । हुन त १० कक्षामा पढ्ने केही दाइहरू पनि साइकल चढेर स्कुल नआउने त होइनन्, तर सञ्जयको साइकलअघि ती सबै निस्तेज थिए । चिटिक्क परेको त्यो रातो रङको साइकल चमचम चम्किरहेको थियो । त्यसको ह्यान्डल अर्ना भैंसीको सिङजस्तो बटारिएको र तलतिर घुम्रिएको थियो । छरितो र पातलो जिउ भएको त्यो साइकल कुनै सौन्दर्य प्रतियोगितामा भाग लिन महिनौंदेखि खानपिनमा नियन्त्रण गरेकी सुन्दर मोडलसरह सर्लक्क परेको थियो । त्यस्तो अद्भुत आफ्नै साइकल आफैं चलाएर स्कुल आउने सञ्जय हाम्रा लागि रकफेलर वा टाटा बिरलाभन्दा के कम भयो र ! ऊ तुरुन्तै सबैको आँखामा हिरो भइहाल्यो । हामी सबै उसको साइकल हेरेर घुटुघुटु थुक निलिरहेका थियौं ।

‘बैंककबाट आएको यो बुझिस्, बैंकक,’ हामी लाइनमा उभिएकाहरूका अगाडि कालिया र शाम्भाहरूको अघि गब्बरसिंह हिँडेजसरी हिँड्दै सञ्जय सबैको आलो घाउमा नुनचुक दल्दै थियो, ‘यसलाई भन्छन् रेसिङ बाइक !’ अर्को कक्षाको घण्टी लाग्ने १० मिनेटसम्म सञ्जय आफ्नो साइकलको बखान गरिरह्यो, हामी आरिसले मरिरह्यौं ।

सञ्जय र उसको साइकलको चर्चा दिन प्रतिदिन झनै चुलिन थाल्यो । किनभने ऊ साइकलमा अनेक करतबहरू पनि देखाउन सक्ने हुँदै गयो । वेगमा कुदाउँदै ल्याएर, अचानक झ्याप्प ब्रेक हानेर, मरक्क ह्यान्डल घुमाउँदै, पछारियो–पछारियो भनेजसरी साइकल ढल्काएर, पछाडिको पाङ्ग्रा मात्रै अर्धचन्द्राकार घुमाएर, जताबाट आएको त्यतै साइकललाई फर्काएर स्वाट्ट रोक्ने कलामा ऊ पारङ्गत भएको थियो । हामी चढेको स्कुलको बस सँगसँगै साइकल कुदाउँदै ऊ फर्किन्थ्यो ।

कुपन्डोलको ओरालोमा कहिलेकाहीं ऊ हाम्रो बसलाई उछिनेर अघि जान्थ्यो र नागबेली चालमा साइकल चलाउँथ्यो । बेलाबेला दुवै हात उठाएर हावामा नचाउँथ्यो । कहिले पाउदानबाट खुट्टा अगाडि तन्क्याएर पछाडितिर लमतन्न ढल्केर देखाउँथ्यो । एक पटक उसले बस सँगसँगै साइकल चलाउँदा कसरी हो अगाडिको पाङ्ग्रा हावामा उठाएर झन्डै पचास फिटसम्म त्यत्तिकै साइकल चलाइदियो । बसभरिका केटी साथीहरूलेे थपडी बजाएर ‘वाह सञ्जय वाह’ भनेका बेला सबै केटाहरूको छातीमा कतिवटा एनाकोन्डा सलबलाए भन्ने कुरा के गर्नू र ! तर, बजिया उनीहरूको आँखामा हिरो भइसकेको थियो । ऊ र उसको साइकलको कुरामा अलि सहज हुन लाग्यो कि ऊ केही न केही नयाँ कुरा गरिहाल्थ्यो । ८ कक्षा सकिने बेलासम्म पनि त्यो क्रम चली नै रह्यो ।

एक दिन सञ्जयका तर्फबाट अप्रत्याशित रूपमा मलाई एउटा प्रस्ताव आयो, ‘ए बर्जिशे.......भोलि हाफ टाइममा स्कुलबाट टाप ठोक्छस् ? तँ र म मेरो साइकलमा गोदावरी घुम्न जाऊँ ।’ केहीबेर त मेरो वाक्यै फुटेन । त्यो प्रस्ताव मलाई नै किन भन्ने थाहा भएन । किनभने म त कक्षाको सोझासाझा गौप्राणीमा गनिन्थें । किन र के कारण त्यत्रा साथीबीचबाट आफ्नो सारथि बन्न उसले मलाई छानेको थियो होला ? मेरो मनको भाव बुझेझैं उसैले थप्यो, ‘जे भए पनि हेर्, तँ साइकलमा ‘लङ टुर’ गरिसक्या मान्छे, अनुभवी छस् । दुई भाइ पालैपालो चलाउँला । के भन्छस् ?’

म अब उसलाई आफूले चक्रपथ परिक्रमा गरेको होइन भनेर भन्न पनि त सक्दैनथें । फेरि उसले कसैलाई छुन पनि नदिएको त्यो सानदार साइकल चलाउन पाउने अवसर मलाई खेर जान दिने मन थिएन । हुन त त्यति बेलासम्म मेरो एक पटक पनि स्कुलबाट भागेको रेकर्ड थिएन । तर, कुनै पनि कुरा कुनै न कुनै बेला पहिलो पटक नै हुन्छ भन्ने सोच्दै मैले सहमति जनाएँ ।

नभन्दै भोलिपल्ट हाफ टाइममा हामी दुई भाइ लुसुक्क स्कुलबाट भाग्यौं । हाम्रो स्कुलबाट भाग्न त्यति सिजलो थिएन र त्यसका लागि हामीले कति तिगडम लगायौं भन्ने कुरा कुनै दिन अर्कै संस्मरण बन्न सक्छ । हामी मानभवनको पछाडिका गल्लीहरूबाट लगनखेल हुँदै सातदोबाटोतिर हान्नियौं । सञ्जय साइकल चलाइरहेको थियो, म अगाडि पातलो डन्डीमा पुठ्ठो अड्याएर बसेको थिएँ । ह्यान्डल घुम्रिएको साइकल घोप्टो परेर चलाउनुपर्ने हुनाले म पनि घोप्टो नै पर्नुपर्थ्यो । एकैछिन रमाइलो भए पनि अलिबेरमा त जिउ नै कक्रक्क पर्न थालिहाल्यो । त्यसमाथि खाल्टाखुल्टीमा साइकल पर्दा त पिताश्रीको शुभविवाह नै देखिन्थ्यो । सातदोबाटोबाट गोदावरीतिर जाने बाटो लागेपछि सञ्जयले साइकल रोक्दै भन्यो, ‘ल अब तँ चला ।’ त्यो सुन्नासाथ मेरा सारा दुखाइ हराए ।

उसलाई अगाडि राखेर म त्यो साइकल चलाउन थालें । कहाँ बालीदाइको भाडाको साइकल, कहाँ सञ्जयको साइकल ! त्यसको कुनै तुलना नै हुन सक्दैनथ्यो । मख्खनजसरी सललल् बग्थ्यो त्यो साइकल । जहाँ ब्रेक लगायो, त्यहीं रोकिन्थ्यो । त्यसको घण्टी पनि तारादेवीको स्वरजस्तो मिठो थियो । हामी पालैपालो साइकल चलाउँदै गयौं । उकालो आयो भने घिच्याउने काम चाहिँ मेरो थियो । मलाई त्यसमा पनि कुनै गुनासो थिएन । बाटोमा आक्कलझुक्कल भेटिने मानिसहरू हामीलाई फर्कीफर्की हेर्थे । तर समस्या चाहिँ के भने, जति गए पनि गोदावरी आउँदै आएन । मध्याह्नको चर्को घाममा हामी असिनपसिन भइसकेका थियौं । बाटो भने उकालोपछि फेरि उकालो मात्रै । भोक र प्यासले आँत पनि सुकिसकेको थियो । बाटोमा कसैलाई कति बाँकी छ भनेर सोध्यो भने दुइटा उत्तर आउँथ्यो, ‘अब आउनै लाग्यो ।’ अथवा, ‘बाँकी छ धेरै ।’ कसको कुरा पत्याउने भन्ने पनि थाहा भएन । एउटा अर्को ठाडो उकालोको मुखसम्म जसरी भए पनि पुगेपछि हामी दुवै रोकियौं ।

हामी दुवैजना बेस्मारी थाकिसकेका थियौं । शरीरमा बल नै बाँकी थिएन । सम्भवतः अक्सिजनको पनि कमी भएको हुनुपर्छ । स्याँस्याँ गरेर लामोलामो सास फेर्दै हामीले एकअर्कालाई हेर्‍यौं । दुवैको आँखामा मौन प्रश्न, ‘के गर्ने ? परित्याग गरेर फर्कने वा निरन्तरता दिने प्रयत्न ?’

खुइय्य गर्दै सञ्जयले बिस्तारै भन्यो, ‘अब सकिन्न होला । फर्किनु नै पर्ला कि ?’ उसले मेरो मनकै कुरा बोलेको थियो । म पनि त्यही भन्न चाहन्थें, तर आफ्नो मुखबाट पहिले किन त्यो निकाल्नु भनेर नबोली बसेको थिएँ । मैले हतारहतार उसको सुरमा सुर मिलाएँ, ‘लौ त नि । तँलाई साह्रै गाह्रो भएको भए फर्कौं ।’

हाम्रो आँखा पारिपट्टि बाटोछेउमा एउटा पुरानो घरमा पर्‍यो । साधारण चिया–बिस्कुट पाइने ‘हुटेल’ थियो त्यो । बाहिर बेन्चीमा बसेर केही मानिस चिया सुर्क्याइरहेका थिए । केही नखाई फर्कन पनि गाह्रो हुन्छ भन्ने हामीलाई थाहा थियो । सञ्जयले मलाई सोध्यो, ‘तँसँग कति पैसा छ ?’ मैले खल्ती टकटक्याएर पाँच रुपैयाँ निकालें । उसले बीस रुपैयाँ निकाल्यो । हामीले त्यति पैसामा तीन पाउन्ड पाउरोटी र अठार कप चिया बुत्यायौं । त्यति मिठो चिया–पाउरोटी मैले आजसम्म कतै खाएको छैन भने हुन्छ । भन्छन् नि, भोक मिठो कि भोजन ?

पेट अघाएर ओरालै ओरालो सररररररर फर्किंदा सञ्जयले मलिन स्वरमा भन्यो, ‘भोलि साथीहरूलाई चाहिँ गोदावरी पुग्न सकिएन भन्ने होइन नि, बेइज्जत हुन्छ ।’ म मनमनै हाँसे, यो कुराको त म पुरानो चोर थिएँ । प्रकटमा गमक्क पर्दै भनें, ‘तँलाई नै गाह्रो भयो । नत्र म त चक्रपथ हानिसक्या मान्छे हो ।’

सञ्जय मौन भयो । भनिरहनु नपर्ला, भोलिपल्ट स्कुलमा साथीहरूको बीचमा फेरि सञ्जय र म हिरो भयौं ।

...

निकै समय बित्यो । कलेज पढ्न थालेपछि आफैं भटभटे चलाउन जान्ने भइयो । एकदिन केही साथीहरूसँग भटभटेमा गोदावरी घुम्न जाने योजना बन्यो । तीनवटा भटभटेमा पाँचजना साथीहरू गोदावरी जाने बेला म स्कुलको त्यो पुरानो यात्रा सम्झिरहेको थिएँ । बाटो धेरै फरक भइसकेका, नयाँ घरहरू बनिसकेका ! तैपनि पुराना केही घरहरू यथावत् रहेछन् । हामीले यात्रा परित्याग गरेको उकालोछेउ पुरानो ‘हुटेल’ अझै रहेछ ।

अनि त्यो ‘हुटेल’ को ठ्याक्कै एक मोड अगाडि गोदावरी रहेछ ।

पुष ७, २०८० कान्तिपुर कोसेलीमा प्रकाशित

Read More

जलदेवता शरणं

 केही दिन अघिको कुरा हो। रात चकमन्न थियो। भूतले खाजा खाने बेला भएको थियो। संसद्कोे अधिवेशन चलिरहेको बेला सांसदज्यूहरू दिउँसै निदाए जसरी मानिसहरू निन्द्रादेवीको अँगालोमा फ्वाँफ्वाँ भइरहेका थिए। अचानक फाफुराको निन्द्रा खल्बलियो। अर्ध निन्द्रामा फाफुराले चाल पायो, फाफुरी उसकोे नौनीजस्तो मुलायम कुहिनाको हाडको चुच्चोले फाफुराका करङहरूमा जलतरंग बजाउँदै रहिछ। फाफुराको निन्द्रा खुलेको थाहा पाएर उसले मोहक स्वरमा साउती गरी, “उठ फाफुरा, पति हुनुको दायित्व पूरा गर।”

फाफुरा उसको आदेश पालना गर्न जर्‍याकजुरुक उठ्यो। अचेल हप्ताको दुई पटक रातिको साढे १२ बजे र एक पटक बिहान ब्रम्हमूहूर्तमा फाफुरीले फाफुरालाई यसैगरी पति हुनुको दायित्व पूरा गर्नका लागि उठाएरै छोड्छे। चाहे जुनसुकै बेला निदाएको होस्, जतिसुकै मिठो निन्द्रामा किन नहोस्, फाफुराले पति हुनुको दायित्व पूरा गर्नका लागि नउठी सुख्खै पाउँदैन। त्यति गरेन भने फाफुरालाई पनि मुगुतिर पठाइदिन्छु भनेर उसले उर्दी जारी गरिसकेकी छे। अब तपाईंहरूको मगजले पक्कै केही खुराफाती कुरा नै सोचेको होला, त्यसैले त आँखा सन्काउँदै तपाईंहरू फाफुरालाई प्रश्न गर्न तयार हुनुभएकोे छ, “आधा रातमा यसरी कुन दायित्व पूरा गर्न तँलाई उठाउँछे हँ फाफुरा?”

गणतन्त्र आएपछि आममानिसको जीवन सहज हुन्छ, देशको कुनाकुनामा सम्वृद्धिको सूर्योदय हुन्छ भन्ने तपाईं–हाम्रो आशामा हिमालको चिसो पानी खन्याए जसरी तपाईंहरूको आशामा पानी खन्याउँदै फाफुरा भन्न चाहन्छ– मोटर चलाउनू, पानी तान्ने प्रयास गर्नू। किनभने हप्ताको दुई दिन राति साढे १२ बजेदेखि र एक पटक बिहान ४ बजेदेखि केही समयका लागि खानेपानी संस्थानले हाम्रो टोलको धाराको लाइनमा पानी छोडिदिने दिन हो। बेला न कुबेला यसरी आउने भनेर यातना दिने पानीका लागि एकैजनाले निन्द्रा खराब गर्न सकिन्न भनेर फाफुरा र फाफुरीले महिनैपिच्छे पालैपालो उठ्ने प्रजातान्त्रिक तालिका बनाएका छन्। त्यसैले त्यो पानी मोटर लगाएर तान्ने पतिको दायित्व पूरा गर्न फाफुरा उठ्ने गर्छ।

अब हेर्नुस्, जलस्रोतको धनी यो देशमा धाराको पानी ‘छोडेको’ बेलामा पनि त्यसलाई मोटर लगाएर नतानिकन पाइपबाट टंकीसम्म पानी आउँदैन भन्ने त तपाईंहरूलाई थाहै होला। हुन त ‘पानी आउने दिन’ भन्नुभन्दा ‘पानी आउने सम्भावना भएको दिन’ अथवा ‘पानी आउने भनिएको दिन’ भन्नु बढी उपयुक्त हुन्छ। किनभने योे मुलुकमा सरकार कति समय टिक्छ, कुन चाहिँ सचिव कुन चाहिँ भ्रष्टाचारको कुरामा कति बेला खोरमा जाकिन्छ भन्ने कुराजस्तै पानी पनि भनेको बेला, भनेको दिन आउँछ भन्ने निश्चित हुन्न। तर पनि ‘तिमी आउँछ्यौ भन्ने आशैआशमा’ भन्ने गीत कन्दै रात बिरात मोटर चलाउन फाफुरा उठ्नै पर्छ। तर संसारमा तीन वटा कुरा कुन बेला आउँछ भन्ने कसैले भन्न सक्दैन। भुईंचालो, मानिसको काल र धारामा पानी। 

भोलि विज्ञानले प्रगति गरेर भुइँचालो र काल ठ्याक्कै कुन बेला आउँछ भन्न सकिएला तर पानी कुन बेला आउँछ भन्ने कसैको बाउबाजेले भन्न सक्दैन। साढे १२ बजे आउने भनिएको पानी कहिले १० बजे नै आउन थालेको हुन्छ, कहिले १ बजेबाट आउन थाल्छ, कहिले २ बजे आउँछ भने कहिले आउँदै–आउँदैन। फेरि हप्ताको दुई दिन भने पनि ठ्याक्कै त्यही दुई दिन भन्ने हुँदैन। कहिले पानी आएको तीन दिनपछि चौँथो दिनमा, कहिले दुई दिनपछि तेस्रो दिनमा त कहिले पाँच दिनपछि छैठौँ दिनमा फेरि पानी आउन सक्छ। अथवा एक हप्ता पूरै नआउन पनि सक्छ। 

धाराको पाइपमा पानी नभनेको बेला आउने र भनेको बेला नआउने किन हुन्छ भन्ने कुराको पछाडि ठूलो रहस्य हुँदोरहेछ जुन फाफुराले निकै हण्डर खाएर पत्ता लगाएको छ। पानीको कुरा सोच्दासोच्दा २४ घण्टा नै छरछिमेकीमा कसैले मोेटर चलाएको हो कि भनेजस्तो आवाज फाफुराको कानमा आउन थालिसकेको छ। केही महिनाअघि फाफुरीले पनि कानमा त्यस्तै आवाज आइरह्यो भनेर गुनासो गरेपछि तीन जना डाक्टरलाई देखाएको कुरा फाफुराले सम्झियो। पहिलोले टन्सिलको, दोस्रोले माइग्रेनको र तेस्रोले यो डिप्रेसनको लक्षण हो भनेर मनोचिकित्सक कहाँ जान सुझाएको थियो। तर पानी तान्न उठ्ने पालो सकिएपछि फाफुरीको त्यो समस्या बन्द भएर आफ्नो शुरू भएपछि फाफुरालाई कारण थाहा भयो। 

अघिल्लो हप्ता पनि तोकिएको कुनै रात कुनै समय पानी आएन। नभनेको अरू रात पनि कुनै छिमेकीको मोटर चलेको जस्तो तर्कनाले बीचबीचमा ब्युँझँदै फाफुरा तल झरेर मोटर चलाउन गइरह्यो। तर पानी त आर्थिक सम्वृद्धि, विकास, पूर्वाधार निर्माण वा १२ कक्षा सकेर पढ्न बाहिर गएका विद्यार्थीजस्तो भयो– ज्यान गए नआउने। यही ताल हो भने कुन दिन फाफुरा ‘पानी बहुला’ भएछ र हातमा कतारोे लिएर ‘पानी आयोे...’ भन्दै टोेलमा नांगैै कुदिरहेको देख्नुभयोे भने पनि अचम्म नमान्नुहोला।

यस हप्ता पनि पानी आएन भने घरमा खाना पाक्दैन, लुगा सफा हुँदैन, शौचालय गन्हाउन सक्छ भनेर फाफुरीले बेलैमा सचेत बनाइसकेकी थिई। त्यसैले त्यस रात त पानी आओस् भनेर पशुपतिनाथ गुहार्दै फाफुरा तल मोटर राखेको ठाउँतिर गयो। मोटर चलाएपछि पनि ढुक्क भएर बस्न कहाँ पाइन्छ र! पानी आएको बेलामा पनि मूत्रनलीमा दीर्घ विकार भएको पिसाबको रोगीले लघुशंका गरे जसरी तुरुक्क आउँदै लुरुक्क लुक्दै, फेरि तुरुक्क आउँदै र तप् तप् गर्दै पाइपबाट झर्ने गर्छ। त्यो हिसाबले त बरु कुनै दिन मेलम्ची आयोजन पूर्ण होला तर ८–१० हजार लिटरको भूमिगत टंकी पूरै भरिँदैन भन्ने फाफुरालाई थाहा छ। 

यसो १००–५० लिटर पानी खसेछ भने पनि कान्छा भनेर सम्बोधन गरिएका रुद्रमणिले अरुणा लामाका लागि आकाशबाट सुनको तारा खसाइदिए बराबर मान्नुपर्छ। फाफुरा त्यस दिन पनि मोटर चलाएर पानीको टंकीको ढक्कन खोलेर पानी झरे नझरेको हेर्न थाल्यो। तर पटकपटक संसद्कोे अधिवेशन जसरी मोटर चलाउँदै र बन्द गर्दै गर्दा पनि जसरी जति संसद् चले पनि अर्थहीन हुन्छ, मोटर चलेको पनि अर्थहीनै भयो। न त्यता केही ठोस कुरा आउँछ, न यता कुनै तरल कुरा आयो। उताजस्तै फुस्सफुस्स हावा मात्रै आइरह्यो। त्यस दिनकोे निन्द्रा पनि फोकटमा खराब भयो भनेर विरक्त मान्दै फाफुराको मुखबाट निस्क्यो, “हे भगवान।”

कुन बेला कसैले बोलाउला भनेर जलदेवता पानीको ट्यांकीमा ढुकेर बसेका रहेछन् क्यार। हातमा तीन वटा बञ्चरोे बोकेर प्रकट भइहाले; सुन, चाँदी र फलामको। ङिच्च हाँस्दै जलदेवताले भने, “ल भन् बालक, यी तीनमा तेरो बञ्चरो कुन हो?” 

पानी नआएर पारा तातिरहेको फाफुराले जलदेवतालाई खाउँला जसरी हेरेर भन्यो, “संसार कहाँबाट कहाँ पुगिसक्यो। तपाईं अझै उही दन्त्यकथाको युगमा हुनुहुन्छ। के जहिले पनि कुनै दाउरेले बञ्चरो हराएर मात्रै तपाईंलाई गुहार्छ?”

फाफुराको रौद्ररूप देखेर जलदेवता एकछिन झस्किए, अनि मीठो स्वरमा सोधे, “त्यसो भए तिमीले यो रातको बेला मलाई किन सम्झिएका हौ त फाफुरा? भन म तिम्रा लागि के गर्न सक्छु?”

कांग्रेसको साधारण सदस्यको अगाडि प्रकट भएर देउवाले के माग्छस् भन्दा उसको जस्तो गति हुन्छ, देउताले प्रकट भएर सोद्धा फाफुरा त्यति नै पुलकित भयो। पानीको संकट टर्ने भयो भनेर ऊ द‌ंग पर्‍योे। उसले हात जोडेर भन्यो, “प्रभु यो सरकारले यसै पनि पञ्चामृत जसरी पानी बाँड्छ। त्यो पनि भनेको बेला र भनेको समयमा आउँदैन। हुनेखानेले त ट्यांकरको पानी मगाउँछन्। तर फाफुराजस्तो श्रमजीविले त २२–२५ सय रुप्याँ पर्ने ट्यांकरको पानी किनेर चलाउन सक्दैन। लौन जनि गरेर पानी आउने दिन र समयको सही जानकारी दिनुपर्‍यो प्रभु।”

जलदेवताले खुइय्य गर्दै लामो सास फेरेर ओठ लेप्य्राए। अनि आफ्नो शिर दायाँबायाँ हल्लाउँदै रुन्चे स्वरमा भने, “यो त मैले पनि ठ्याक्कै यसो हो भनेर भन्न सक्दिनँ फाफुरा।”

जलदेवताले समेत त्यसो भनेपछि फाफुराको रहे–सहेको आश पनि मर्‍यो। उसले सोध्यो, “तपाईं जलदेवतालाई नै थाहा नभए कसलाई थाहा हुन्छ त भगवान?”

जलदेवताले भने, “यो कुरा चाचालाई मात्रै थाहा हुन्छ। उनैले मात्र भन्न सक्छन्।”

चाचा! जलदेवताको पनि चाचा को रहेछ? उसले सोध्यो, “तपाईंको चाचाको नाम चाहिँ के भगवान हो? कहाँ भेटिनुहुन्छ उहाँ? जनि गरेर त्यति पनि बताइदिनु भए हुन्थ्यो।”

जलदेवताले हाँस्दै भने, “तिमीले कुरा बुझेनौ फाफुरा। उनी मेरा चाचा होइनन्। उनी नेपाल जगत्का चाचा हुन्। चाचा भनेको खानेपानी संस्थानको एक कर्मचारीका प्रजाति हुन्। चाचा, अर्थात् चाबी चालक। कुन ठाउँमा कुन बेला र कसरी पानी पठाउने वा नपठाउने भन्ने कुरा उनीहरूकै हातमा हुन्छ। तसर्थ तिमीले आफ्नो एरियाका चाचालाई भेटेर, उनलाई के चढाएर कसरी हुन्छ प्रसन्न बनाएपछि एउटा खुफिया समूहको सदस्यता पाउनेछौ। तिमी खुफिया समूहको सदस्य नहुन्जेल तिम्रा पितृका सात पुस्ताले पनि कुन बेला पानी आउँछ भनेर भन्न सक्दैनन्। खुफिया समूहको सदस्य भइसकेपछि मात्र तिमीलाई ह्वाट्सएप् वा भाइबरको एउटा समूहमार्फत कुन दिन र कुन बेला पानी आउँछ भन्ने जानकारी प्राप्त हुनेछ। अरूले थाहा पाएर फोकटमा तान्लान् भनेर दिन र समय फरकफरक हुने गर्छ। खानेपानी संस्थानले औपचारिक रूपमा निष्काशन गरेको तालिका हात्तीको देखाउने दाँत मात्र हो। तिमीजस्ता मूर्खहरू त्यसको आधारमा निन्द्रा खराब गरीगरी पानी आउला भन्ने आशमा बिरामी पर्छौ। अब कुरा बुझेको हो फाफुरा?”

“यो त गैरकानूनी काम भएन र जलदेवता? आम नागरिकले खानेपानी संस्थानलाई पानीको लागि शुल्क तिरिसकेपछि त भनेको समयमा पानी पाउनुपर्ने होइन र?”

“तिमी नेपालमा बसेर के कानूनी, के गैैरकानूनी, के नियमानुसार हुनुपर्ने र के नहुनुपर्ने भन्ने कुरा गर्दैछौ फाफुरा? यहाँ कुन कुरामा नीति नियम र कानूनअनुसार काम भएको छ र तिमी मेरो पोर्टफोलियोवाला पानीमा मात्र समस्या देख्छौ? हो जसरी पहिले बिजुलीको कृत्रिम अभाव सिर्जना गरेर इन्भर्टर र ब्याट्री व्यवसायीसँग मिलेमतोेमा केही मानिसहरूले कुर्कुस्त कमाए, उद्योेगपतिहरूलाई छुट्टै फिडरबाट बत्ती पोसेर १८–१८ घण्टा तिमीहरूलाई अँध्यारोमा राखे, त्यसै गरी पानीमा पनि कृत्रिम अभाव सिर्जना गरेर ट्यांकर तथा मिनरल भनिने जार तथा बोतलका पानीवालाहरूसँग मिलेर यो शहरलाई काकाकुल बनाइरहेका छन्। तिमी विचार गर त, ठूला कलकारखाना, होटल, रेष्टुराँ, गाडी सर्भिसिङ वालाहरूका लागि चाचाहरूलाई मासिक हजार–पन्ध्र सय रुपियाँ चढाउनु कुन ठूलो कुरा भयो! झन् तिम्रो घर वरिपरि कुनै ठूला हाउजिङहरू छन् भने त तिमीले बुझिहाल, मोटो पाइप जोडेर त्यहाँ पानी लगिएको हुन्छ। अनि अरूले थाहा पाउने समयबाहेकका समयमा त्यहाँ पानी छाडिएको हुन्छ। तिमीहरूजस्ता कीराफट्याङ्ग्राहरूको घरतिर मसिनो पाइपमा कहाँबाट कति पानी जान्छ आफैँ सोच। तिम्रा वरिपरिका टाठाबाठा घरेलु प्रयोगवालाहरूले पनि ट्यांकरलाई २२ सय रुप्याँ तिर्नूभन्दा चाचालाई चारपाँच सय रुप्याँ बुझाउनु फाइदाजनक भयो कि भएन त?”

जलदेवताको कुरा सुनेर फाफुराको तेस्रो आँखा खुल्ने र सातैवटा चक्र जागृत हुने एकैपटक भैहाल्यो। उसले भन्यो, “ओहो, भनेसि त यी चाचा भन्ने कर्मचारी त मालामालै होलान् नि हैन र?”

जलदेवताले भने, “तिम्रो कुरा सही हो। चाचाहरूलाई आफ्नो तलब त भुसुना बराबर। तर तिमीले चाचालाई चढाएको दक्षिणा सबै उसैले मात्र कहाँ खान पाउँछ र? त्यसको भाग माथि कहाँकहाँसम्म बाँडिन्छ तिमी सोच्न पनि सक्दैनौ। हेर फाफुरा, मेरै आँखाअघि यो सब भइरहेको छ। तर के गर्नु! कलियुग भएको हुनाले मैले पनि टुलुटुलु हेरिरहने बाहेक अरू केही उपाय छैन। त्यसैले मैले तिमीलाई दिनसक्ने सल्लाह यही हो। तिम्रो इलाकाको चाचा कोहो पत्ता लगाऊ र उसैैको शरणमा जाऊ। तिम्रा सारा दुःख उनैले हर्नेछन्। योभन्दा बढी म पनि तिमीलाई सहयोग गर्न सक्दिनँ।”

यति भन्दै सोझासाझा जनताको बचत बटुलेका सहकारी सञ्चालक सरह जलदेवता अलप हुँदा भए। 

फाफुराले यही कुराको नालीबेली फाफुरीलाई सुनायो। उसले सोधी, “चाचालाई खोज्न कहिले जाने त?” फाफुराले प्वाक्क भन्यो, “भतिजा।”

फाफुरी वाल्ल परी। फाफुराले हाँस्दै अर्थ्यायो, “भतिजा भनेको भरे तिर जाउँला।”

अनि त्यसपछि फाफुराको मिशन शुरू भयो– चाचाको खोजी। कोलम्बसलाई भारत खोज्ने भनेर अमेरिका पुग्न जति गाह्रो भएथ्यो होला, चाचा खोज्न फाफुरालाई त्योभन्दा बढी गाह्रो भयो। बीचमा त उसले हार मानेर मिशन परित्यागै गर्न लागेको थियो। तर त्यति जाबो पत्ता लगाएर सेटिङ गर्न पनि नसक्ने हुतिहारा भनेर फाफुरीले फाफुराभित्रको पुरुषलाई नै चुनौती दिन थालिसकेकी थिई। 

बल्लबल्ल पाँचसात जनाको पछि लागेर फकाइफुल्याइ गरेर एउटा किराना पसलको साहुजीका माध्यमबाट फाफुरालाई चाचाको फोन नम्बर प्राप्त भयो। त्यसमा सम्पर्क गर्ने चार दिनको अथक प्रयासपछि बल्लबल्ल चाचाले फोन उठाए र भेट्नका लागि भोलिपल्टको एउटा ठाउँ तोकेर समय दिए। उनले बोलाएको ठाउँ भनेको मूल सडकमा उनले चाबी घुमाउने प्वाल भएको ठाउँ थियो। फाफुरा त्यहाँ पुग्दा उनी फलामको एउटा लामो लौरो सडकको प्वालमा घुसारेर घुमाउँदै थिए। आजको २१औँ शताब्दी र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको युगमा पानी वितरण र नियन्त्रण गर्ने त्यो अत्याधुनिक र वैज्ञानिक प्रविधि देखेर फाफुरा चमत्कृत भयो। एक पटक यस देशको नागरिक भएकोमा गर्वले फुलेर उसको ढुक्कुरे छाती २८ बाट ३० इन्चीको भयो। 

नासालाई मात खुवाउने प्रविधिबाट कतैको पानी बन्द गरिसकेपछि चाचाले राणा शासनको बेला जुद्धशमशेरले र अहिले दाइभाउजूले आफ्नो द्वारमा माथा टेक्न आएको ‘फरियादी’लाई हेरे जसरी फाफुरालाई हेर्दै भने, “ल भन्नुस् के भयो?”

फाफुराले पनि पाएको मौकामा तारानाथ स्टाइलमा रटटटटटट धारामा पानी नआएर साह्रै दुःख पाएको गुनासो चाचाको पाउमा पोखिहाल्यो। साथै आफ्नो घर भएको सडकको व्यहोरा पनि। चाचाले दयालु आँखाले फाफुरालाई हेरे, एकछिन गम खाए, दुई पटक जति हुम्...हुम् गर्ने वाणी कण्ठबाट निकाले। फाफुरा तपस्या सफल भएपछि प्रकट भएका महादेव भगवानले कुन बेला तथास्तु भन्लान् भने जसरी प्रतीक्षा गरिरह्यो। 

केही बेर सोचेर ठूलै उपकार गरे जसरी चाचाले भने, “ल ठीक छ। मैले बुझेँ। तालिकाअनुसार त त्यो एरियामा हिसाबले भोलि बिहान ४ बजे पानी आउनुपर्ने हो। तर म त्यो टाइममा खोल्दिनँ। आजै राति ११ बजे खोलिदिन्छु। तपाईं त्यो बेलामा चेक गरेर हेर्नुस्। मजाले पानी तान्नुस्। बाँकी कुरा त्यसपछि गरौँला।”

नभन्दै त्यस रात ११ बजे तालिकामा नभएको बेला फाफुराको मोटरले पानी तान्यो। लगभग तीन घण्टासम्मै मजाले पानी आयो। पानी आउन बन्द भएको एकै छिनमा चाचाको फोन पनि आयो। फाफुराले चाचालाई आभार प्रकट गर्‍यो र फेरि पानी आउने कहिले र कसरी थाहा हुन्छ भन्ने जिज्ञासा प्रकट गर्‍यो। चाचाले भने, “जहाँबाट तपाईंले मेरो नम्बर पाउनुभएको हो, त्यही पसलमा जानुस्। बाँकी कुरा तिनै साहुजीले गर्नेछन्।”

ती साहुजी चाचाका ‘बुकिङ तथा कलेक्सन एजेन्ट’ रहेछन् भन्ने कुरा फाफुरालाई थाहा भइहाल्यो। त्यहाँ गएर चाचाको मासिक सेवा शुल्क बुझाएपछि आफूलाई पनि खुफिया समूहको सदस्यता प्राप्त हुने अनि कुन बेला पानी आउने हो– भाइबरमा खबर आउने हुन्छ भन्ने पनि उसले बुझिहाल्यो। यसरी अन्ततोगत्वा सरकारले खटाइखटाइ दिने धाराको पानीजस्तो साधारण कुरा पनि सहज रूपमा प्राप्त गर्नका लागि लडाउनुपर्ने तिगडम र गर्नुपर्ने जुगाडबारे ढिलै भए पनि पत्ता लगाएरै छोडेकोमा फाफुराले आफ्नो ढाडमा आफैँलाई धाप मार्दै भन्यो, “जय होस् तँ बज्याको।”

अनि त्यसकोे साथै आफू यति महान देशको यति महान नागरिक भएकोमा नाकको छाला खुइलिने गरी आफैँले आफूलाई लोप्पा खुवाउँदै फाफुराले घोक्रो स्वरमा नेपाली हुनुको मूलमन्त्र र गौरवगाथा गायो, “म त झिल्के यस्सै राम्रो–यस्सै राम्रो, उस्सै राम्रो नेपाली हुनाले।”

Read More

डल्ला फाल्ने र मुंग्रो घुमाउनेका लागि

एकथरि मान्छेहरूले गएको राजतन्त्र खोज्न थाल्दा पनि तपाईंहरूले चाहिँ यत्रो समय बेपत्ता भएको फाफुराको खोजीनीति गर्नुभएन। योे देख्दा बरो फाफुराको घुँडाबाट जति आँशु बगे त्यति त चाडबाडमा मन्त्री तथा नेताहरूको घरमा स्कच र सिंगल माल्ट पनि बगेन होला। केही शुभचिन्तकहरूले चाहिँ फाफुरा खाडीतिर गुल्टियो भन्ठान्नुभएको रहेछ। उसलाई अझ धेरै माया गर्ने केही आफन्तले त बज्या उहिले नै बाकसमा लमतन्न सुतेर आइसक्यो पनि भन्ठान्नुभएको रहेछ। उसको आरिस गर्नेहरूले ‘मुलङ्खारे अमेरिका तिर पलायन भयो र सामाजिक सञ्जालमा कुनै केटीको नाममा चिप्रा पनि नपुछ्दै देशको चिन्ता गरिरहेको होला’ पनि भन्नुभएछ। 

तर यो फाफुरा कसरी अमेरिका जाओस् र! न त उसको अनुहार भुटानी शरणार्थी जस्तो छ, न कुनै कांग्रेसी ठूला नेतासम्म उसको पहुँच छ। बलियोबांगो उमेरमा यसो जुलुससुलुसमा पुलिसलाई ढुंगा हान्न गएको भए, कुनै नेताका लागि खुुँडा खुकुरी बोकेको भए पो। सुर बेसुर जेमा पनि दुईचार वटा गीत कराउन जानेको भए, वा नाकमुख बंग्याएर तथाकथित कमेडी गर्न जानेको भए पनि ‘कलाकार’ भन्दै विदेश गएर लुक्ने अवसर प्राप्त हुन्थ्यो होला। ती सब योग्यता बटुल्नुको साटो फाफुराले त जीवनका उर्जामय उमेर लेख्ने र पढ्ने कुलतमा फसेर बितायो। उसले जानेको भनेकै फाइँफुट्टी हाँक्ने हो तर त्यसमा पनि देशका ठूला नेताहरूले उसको पेटमा लात्ती हानिदिए। यति ठूला फाइँफुट्टीबाज भएर निस्के, बबुरो फाफुराको त त्यो दोकान पनि बन्द भयो। 

उसो भए अहिले यत्रो पछि के खान आएको भनेर तपाईंहरू भेलु बाजे र देउवा जसरी पारा चढाएर सन्किनु हुन्छ भने त्यो स्वाभाविकै हो। योभन्दा पनि लामो समय चुप बसेँ भने फाफुरालाई तपाईंहरूले चटक्कै बिर्सनुहोला भनेर ऊ आएको छ। 

तपाईंहरूलाई थाहै छ, फाइँफुट्टी फुराउन परेपछि ऊ रत्नपार्कमा गएर टोपीले मुख छोपेर सुत्ने गर्छ। अहिले त झन् पारिलो घाम प्यारो हुने बेला। त्यसैले फाफुरा रत्नपार्कमा लमतन्न परेर जनकपुरको कार्यक्रममा मोदीको छेउमा देउवा निदाएजस्तै र्‍याल चुहाएर के झपक्क भएको थियो, उसकोे उर्वर खप्परमा केही कुरा आएर ड्यांग ठोक्कियो। ‘आइया...’ भन्दै उठेर उसले आफ्नो खप्पर छाम्यो। त्यहाँ खप्रओको गफ, बाराभको राष्ट्रप्रेम, पुकदाको अहिंसा र राचपौको सादगीभन्दा पनि ठूलो टुटिल्को उठिसकेछ। अलि पर क्रिकेट खेलिरहेका केही ठिटाहरूले मच्चाएको बलले आएर उसको खप्परमा चौका हानेको रहेछ। फाफुरा उनीहरूलाई हेरेर तार सप्तक सुरमा चिच्यायो, “याँ मान्छे सुत्ने ठाम्मा आएर क्रिकेट खेल्ने हो?”

उताबाट पनि त्यही सुरमा एउटा टिठो करायो, “रत्नपार्कलाई तपाईंले संसद भवन भन्ठान्नुभो कि क्या हो दिउँसै सुत्न?”

फाफुरा अवाक भयो। 

ठिटोले खुइय्य गर्दै भन्यो, “के गर्नु अंकल, राज्यले एउटा गतिलो खेलमैदान बनाइदिएको छैन। दुईचार आना घडेरी काटेर शहरभरि कतै खुल्ला ठाउँ बाँकी राख्या छैनन्। कहाँ गएर खेल्नु त?”

फाफुराको मगजमा अचानक झिलिक्क फाइँफुट्टी हाँक्ने विषय आइहाल्यो, क्रिकेट। उसले बल उनीहरूतिर हुर्‍याउँदै त्यसले आफ्नो टाउकामा हिर्काउनेलाई गोलीगाँठोदेखि नै आशिक दियो, “जय होस् तँ बज्याको।”

हुन त अब अहिले सबै नेपाली क्रिकेट विज्ञ भएको बेला ‘तँ मुला फाफुरालाई क्रिकेटबारे के थाहा छ र’ भन्नुहोला। फाफुराले जति पनि क्रिकेट नबुझ्याहरूले क्यान कि के जाति संस्था त हाँक्न सक्छन् भने फाफुराले नाथे फाइँफुट्टी हाँक्न नसक्नु?

ओलीबाले जति क्रिकेट उसले पनि बुझेको छ, डल्लो फाल्ने र मुंग्रोले बजाउने त हो नि। अरु के जान्नु पर्‍यो र! त्यति नाथे डल्लो फालेको र मुंग्रो घुमाएको भरमा हिजोका चल्ला आजका फुलहरू नाम र दाम कमाइरहेका छन्। खासमा तिनका काम र कुरा देखेर हाम्रा नेता, मन्त्री तथा सरकारको कन्सिरीका रौँहरू तात्नुपर्ने हो। तर त्यसो नभई उनीहरू पनि यिनकै लहलहैमा लागेको देख्दा फाफुरा जिल्लाराम परेकोे छ। त्यसैले ऊ यो फाइँफुट्टी सरकारमा भएका र अरु नेताहरूका आँखा खोल्नका लागि हाँक्दैछ। 

मान्यवर,
डल्ला फालेर र मुंग्रो हल्लाएर आज यिनीहरू ढुंगा हानेर ‘पावर’मा आउनुभएका तपाईंहरूलाई टक्कर दिने हुन लागिसके। पहिलेपहिले सम्चार भन्या तपाईंहरूका मात्र हुन्थे, जताततै मिडियामा तपाईंहरू मात्रै छाउनुहुन्थ्यो। चोेकचोकमा घरघरमा तपाईंहरूकै बकम्फूसे कुराहरूको मात्र चर्चा हुन्थ्यो। तर अचेल ती सबै ठाउँमा तिनीहरू छाउन थालेका छन्। हुँदाहुँदा अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा पनि तिनका नाम सुनिन थालेको छ। त्यसो हुनका लागि तिनले के गरेका छन् भन्नुस् त! के ती ठेट्नाहरू तपाईंहरूको भाषणमा ताली ठोक्न आएका छन्? के तिनले तपाईंहरूले आह्वान गरेको जुलुस र आन्दोलनमा ढुंगामुढा गर्न गएका छन्? के तिनले तपाईंहरूलाई सत्तामा पुगेर अकुत आर्जन गर्न झिंगाको टाउको जति पनि सहयोग गरेका छन्? छैनन्। 

तिनले त डल्ला फाल्ने र मुंग्रो घुमाउने बाहेक केही गरेका छैनन्। त्योसँग तपाईंहरूले नयाँ नेपाल बनाउन, गरिब र सर्वहाराको उत्थान गर्न, नेपालीको मुहार फेर्न, देशलाई स्वीट्जरल्यान्ड बनाउन गरेको नरसंहार, रक्तपात, आन्दोलन, बन्द र तोडफोडजस्ता गौरवशाली कार्यको कुनै तुलना हुन सक्छ? तर त्यो सब भुलेर तपाईंहरू त हामीजस्ता मुर्ख जनताहरूको लहैलहैमा लागेर घरी तिनैलाई पुरस्कार दिने कुरा गर्नुहुन्छ, घरी रंगशाला बनाइदिने भन्नुहुन्छ। नसक्ने कुरा किन गरिरहनू? नागढुंगा–नौबिसे सडक बनाउन नसकिरहेको बेला, पोखरा जाने र भैरहवा जाने बाटो बनाउन नसकिरहेको बेला एकैपटक सिंगै रंगशाला बनाउने आँट गर्नुहुन्छ? कसले पत्याउँछ र त्यो कुरा?

फेरि, त्यो काम गर्ने तपाईंहरू को हो र भन्या? आफ्नो काममा ध्यान दिनुस् न। बरु, भ्यू टावर बनाउनुस्। आआफ्नो गाउँ वा क्षेत्रमा एकएक वटा हवाईअड्डा बनाउनुस्, सामाजिक सञ्जाललाई कसरी नियन्त्रण गर्ने भन्ने नियम बनाउनुस्। रंगशाला नाथे त हास्य कलाकारहरूले बनाइहाल्छन् नि। 

तर तपाईंहरू चाहिँ उल्टै तिनीहरूलाई नगद पुरस्कार दिने भनेर टाउकामा चढाउँदै हुनुहुन्छ। तपाईंहरूकै सिको गरेर जौ पानी कम्पनीलगायत पनि लिलाम बढाबढ गर्न थालेका छन्। यसरी पनि चल्छ? यसैगरी मत्याएको हुनाले अब उनीहरूको माग त झनै बढ्न थालेको छ। अब तिनलाई क्रिकेट खेल्न फ्लड लाइट कि के जाति चाहियो रे। अनि तपाईं २७ करोडको ठेक्का निकाल्नुहुन्छ। हुन त, त्यसमा कति करोड त घुम्दैफिर्दै तपाईंहरूकै आसेपासेहरूका गोजीमा आउने होला, त्यो फरक कुरा। तर मूल कुरो, किन चाहियो यिनलाई फ्लड लाइट? 

टुकीको बत्तीमा पढेर सन्दुक रुइत संसार हल्लाउने डाक्टर बने। उनलाई त चाहिएन फ्लड लाइट! ए बाबा अझ महाभारत पढाइदिनुस् न एकपटक तिनीहरूलाई। अर्जुनले धनुर्विद्यामा महारथ हासिल गर्न अँध्यारोमै तीर चलाउने अभ्यास गरेका थिए। त्यसैले आकाशमा घुमिरहेका माछाको छायाँ पानीमा हेरेर त्यसको आँखामा तिर गाड्न सक्थे। त्यतिमात्रै नभई, अर्जुनले महाभारतै जितेर देखाए। अर्जुनलाई चाहियाथ्यो फ्लड लाइट? यिनीहरूलाई चाहिँ डल्ला फ्याल्न र मुंग्रो घुमाएर १० वटा देशले खेल्ने खेल जित्न सुविधा चाहियो, रंगशाला चाहियो, यो चाहियो, त्यो चाहियो रे। के ख्याँसेका छन् यिनले भन्नुस् त?

एकपटक आफ्नो गौरवशाली यात्रालाई फर्केर हेर्नुस् त, यो देशलाई हरितन्नम बनाउन तपाईंहरूले कति दुःख गर्नुभएको छ! जात, धर्म, वर्ग र अनेक कुरा गरेर फुट हाल्दै यो अवस्थामा ल्याउनुभएको छ। चारैतिर निराशा व्याप्त गराउनुभएको छ। अर्थतन्त्र डाँमाडोल बनाउनु भएको छ। धमाधम देश छोडेर भाग्ने बनाउनुभएको छ। तर तपाईंहरूले यत्रो वर्ष लगाएर, त्यति धेरै विदेशी मुद्रा खाएर, पचाएर विभाजन गर्न खोजेको जनतालाई यिनीहरूले फेरि एउटै डोरीमा बाँधिरहेका छन्। उनीहरूलाई न जातले, न धर्मले न तपाईंहरूले छरेका अरु कुनै कलहको बीउले केही असर गर्छ। यिनले त तपाईंहरूको महान क्रान्तिको अवमूल्यन गरिरहेका छन्। त्यत्रो मिहिनेतमा पानी खन्याइरहेका छन्। 

तपाईंहरूले यिनका लागि माखा नमार्दा पनि यिनीहरू जितमाथि जित निकाल्दै जनतालाई खुशी हुने कारण दिइरहेका छन्। जनता खुशी भए भने, एकजुट भए भने तपाईंहरूको धन्दापानी चौपट भएन? कसमाथि गर्ने राज? यी तपाईंका रैतीहरूलाई खुशी हुने अधिकार छ? नभएको कुरा दिन खोज्ने यिनको यत्रो हिम्मत? हेर्नुस् त, आजभोलि तपाईंहरूका भाषण सुन्न मान्छे पाउन गाह्रो भइसकेको छ, हो कि होइन? कति ठाउँमा माइकसमेत नसमाती लोप्रे कान लगाएर पुच्छर लुकाएर फर्किनुपरेको कुरा बिर्सनुभयो? तर यी नाथे भुराहरूले चाहिँ एउटा चौरीमा डल्लो फालेको र मुंग्रो घुमाएकोे हेर्न हजारौं जनता उर्लेर जान्छन्, त्यो पनि टिकट काटीकाटी। न तपाईंहरूले त्यहाँ राम्रो बस्ने ठाउँ बनाइदिनुभा’छ, न त पिसाब फेर्न एउटा गतिलो ठाउँ नै छ। तर पनि लघु, मध्यम र दीर्घशंका रोकेर बाँदर जसरी रूखका हाँगाहाँगामा तुर्लुंग झुन्डेर तपाईंका भोटरहरू त्यहाँ दिनभर रमाएको देख्दा अब पनि तपाईंको आत्मा नरोए कहिले रुन्छ? उल्टै लाजै नमानी बेलाबेला तपाईंहरू आफैँ त्यहाँ जानुहुन्छ। त्यहीँ तपाईंहरूलाई ती जनता ‘मुर्दावाद’ भन्दै नारा लगाउँछन्। केही गरी खेल हार्‍यो भने तपाईंहरूलाई नै पनौती, लोदर र अरु नामले दोष लगाउँछन्। यति सबै हुँदा पनि तपाईंहरूमा अलिकति पनि ईख पलाएको छैन? 

त्यसैले फाफुराले भनेको कुरा ध्यान दिएर सुन्नुस्। यिनलाई बेलैमा नियन्त्रण गरिहाल्नुस्। नत्र नाथे र्‍याप हान्ने त हो भनेर, अनि टीभीमा कुर्लंदैमा के ख्याँस्छ भनेर तपाईंहरूले हेपेकाहरू आज तपाईंहरूकै नाकमा नत्थी हाल्ने भैसकेका हो कि होइन? भोलि यिनीहरू पनि थपिएलान्। बेलैमा सचेत हुनुस्। त्यसैले फाफुरा आज यो फाइँफुट्टीमार्फत हाम्रा देशका तपाईं नेता, मन्त्री, क्यान र सरकारलाई केही महत्त्वपूर्ण सुझावहरू दिन चाहन्छ। त्यो पनि माकुनेले भनेजस्तो, बिनाढेउवा के।

जति निजी क्षेत्रहरूले गैरजिम्मेवार ढंगले अनेकौँ नगद पुरस्कारको लोभ देखाएर मत्याएका छन्, सरकारले त्यति नै दण्डको डर देखाएर यी खेलाडीहरूलाई अत्याउन सक्नुपर्छ। यो सन्तुलन मिलाउन सक्नुभएन भने भोलि तपाईंहरूको लागि घाँडो हुन्छन् यिनीहरू। तसर्थ यिनीहरू टी–ट्वेन्टी विश्वकप खेल्न जानुअघि नै निम्न बमोजिमका घोषणा अविलम्ब गरिहाल्नुुस्। त्यसको दीर्घकालीन फाइदा म तपाईंहरूलाई फाइँफुट्टीको अन्त्यमा बताउँला। 

दफा १. डल्ला फ्याँक्ने अर्थात्, बलरहरूका लागि
उपदफा १.१
डल्ला फ्याँक्नेहरू (जसलाई यसपछि बलर भनिनेछ) ले फ्यालेको डल्लामा विपक्षी खेलाडीले बनाएको प्रत्येक रनका लागि अब उप्रान्त जरिबाना लगाइनेछ। अर्थात विपक्षी खेलाडीले एक रन लिएमा निज बलरले १ हजार, त्यसैगरी दुई रन लिएमा ३ हजार, तीन रन लिए ५ हजार, चौका प्रहार भए १० हजार र छक्का हाने २० हजार रुपैयाँ सरकारलाई बुझाउनेछ। 'वाइड' तथा 'नो बल'का लागि पनि खेलाडीलाई ५ हजार रुपैयाँ थप दण्डित गरिनेछ। यदि त्यो नो बलमा चौका प्रहार भए चार गुना र छक्का प्रहार भए छ गुना अतिरिक्त शुल्क तिर्नुपर्नेछ। यसले खेलाडीलाई संयमित र नियन्त्रित भएर डल्ला फ्याँक्न अभिप्रेरित गर्नेछ। अरु देशकाले त्यति गर्नका लागि छुट्टै बलिङ प्रशिक्षक राखेर थप खर्च गरेका हुन्छन्। हामी त्यो खर्च बचाउने मात्र नभइ तपाईंहरूले सुकुटी बनाइसक्नुभएको राष्ट्रको ढुकुटीलाई अलिकति भए पनि भरथेग गर्न सक्षम हुनेछौँ।

दफा २. क्षेत्ररक्षक अर्थात् फिल्डिङ गर्नेहरूका लागि
उपदफा २.१
विपक्षी खेलाडी रन लिनका लागि कुदेको बेला निजलाई ‘आउट’ गर्ने अवसरको सिर्जना भएको अवस्थामा डल्ला टिपेर तीनवटा लौरोमा हिर्काउँदा लगाउन नसकेको खण्डमा डल्ला फ्याल्नेलाई ५ हजार रुपैयाँका दरले जरिबाना गरिनेछ। यदि, त्यो ‘ओभर थ्रोे’ भएको अवस्थामा १० हजार रुपैयाँ दण्ड हुनेछ। ओभर थ्रोका कारण चौका वा छक्का भएमा दफा १ को उपदफा १.१ मा उल्लेखित अनुसारको थप जरिबाना लाग्नेछ। यसका अतिरिक्त त्यस्ता गैरजिम्मेवार खेलाडीलाई मैदानमा ‘स्टम्प’को साटो पशुपतिको आर्यघाटमा भएको कलीको मूर्ति जसरी घुँडाघुँडासम्म गाडेर अरु खेलाडीहरूलाई ‘डाइरेक्ट थ्रो’ र ‘हिट’का लागि अभ्यास गराइनेछ।। त्यस्तो बेला कुनै ‘प्याड’ वा ‘गार्ड’ प्रयोग गर्न दिइने छैन। 

उपदफा २.२
विपक्षीको मुंग्रोबाट उछिट्टिएर हावामा उडेर आएको डल्लालाई भुईंमा खस्नुअघि समात्ने क्रममा (जसलाई यसपछि ‘क्याच आउट’ गर्ने भनिनेछ) असफल भएको खण्डमा निज क्षेत्ररक्षकलाई २५ हजार रुपैयाँ जरिबाना गरिनेछ। त्यस्ता खेलाडीलाई अरेली काँडा बिछ्याएको चौरमा नांगो खुट्टा दौडाउने पनि गरिनेछ। 

उपदफा २.३
यिनका गल्तीले आउट नभएको विपक्षी खेलाडीले तत्पश्चात् बनाएका हरेक रनमा निज क्षेत्ररक्षकलाई प्रति रन २ हजार रुपैयाँ, अर्धशतक बनाए ५० हजार र शतक वा सोभन्दा बढीका लागि १ लाख रुपैयाँ छेर भालु छेर गराइनेछ। 

उपदफा २.४
तर हाम्रो देश नेपाल प्रजातान्त्रिक र गणतान्त्रिक मुलुक भएका कारण निज क्षेत्ररक्षकले मनग्य प्रयास गरेको अवस्थामा जस्तै, ‘डाइभ’ लगाउँदा वा उफ्रँदा असाधारण शारीरिक क्षमताको प्रदर्शन भएमा केही छुट दिन सकिनेछ। त्यसका लागि योग्य हुन घुँडा वा कुहिना दर्फराएको, गोलीगाँठा मर्किएको, हात वा खुट्टा भाँचिएको हुनुपर्छ। सोको प्रमाण भिडियो रेकर्डिङसहित सरकारले स्वीकृत गरेको चिकित्सकको सिफारिस, १० रुपियाँको हुलाक टिकट टाँसेको सरकारले तोकेको ढाँचाको निवेदन पेश गर्नु पर्नेछ। सबै कुरा ठीक साँचो ठहरिएमा जरिबानाको बढीमा २५ प्रतिशत छुट दिने निर्णय मन्त्रिपरिषद्को बैठकले दुईतिहाइले पास गरेर सम्माननीय राष्ट्रपतिज्यूकहाँ लालमोहरको लागि पठाइनेछ।

उपदफा २.५
मैदानको पुछार (जसलाई यसपछि ‘बाउन्ड्री लाइन’ भनिनेछ) मा रहने क्षेत्ररक्षकका आलस्यका कारण हुने चुकले चौका वा छक्का भएमा प्रतिचौका ५ हजार र प्रतिछक्का १० हजार रुपैयाँ जरिबाना गराइनेछ। उपदफा २.२ मा व्यवस्था गरिएको जरिबाना दण्ड र उपदफा २.३ मा उल्लेख गरिएको छुटको व्यवस्था तिनै उल्लेखित शर्तहरूका साथ यहाँ पनि लागू हुनेछ।

दफा ३. मुंग्रो घुमाउने अर्थात्, ब्याटरहरूका लागि
उपदफा ३.१
विपक्षीले फालेको हरेक बलमा कम्तीमा एक रन बनाउन नसकेको अवस्थामा प्रतिडट बल १ हजार रुपैयाँका दरले जरिबाना गरिनेछ। ‘एलबीडब्लू’ भएर आउट भए ५ हजार रुपैयाँ जरिबाना हुनेछ। ‘क्लिन बोल्ड’ भएको अवस्थामा भने निम्नानुसार हुनेछ–

• एउटा स्टम्प उडेको अवस्थामा १० हजार रुपैयाँ 
• दुइटा स्टम्प उडेमा २० हजार रुपैयाँ
• कथंकदाचित तीनवटै स्टम्प उडेमा ५० हजार रुपैयाँका दरले दण्ड शुल्क बुझाउनु पर्नेछ

यसैगरी, क्याच आउट तथा रन आउट भएमा ५ हजारका दरले जरिबाना गरिनेछ। जाबो ६६ फिट पनि दौडेर पार गर्न नसकेर रन आउट हुने खेलाडीलाई खेलपश्चात् नागार्जुनको वनमा लगेर एक महिनासम्म दैनिक नेपाल प्रहरीका तालिमप्राप्त कुकुरहरूलाई पछि लगाएर दौडाइनेछ। जसले गर्दा आगामी खेलहरूमा त्यस्ता गल्ती दोहोरिन पाउने छैनन्।

दफा ३.२
विपक्षीले फालेको डल्ला मुंग्रोले रोक्न नसकेर नलीखुट्टोमा लागेर आउट भएमा (जसलाई यसपछि एलबीडब्लू भनिनेछ) निज खेलाडीलाई ५ हजार रुपैयाँ जरिबानाका साथै सोही खुट्टाको पिँडुलामा पानीले भिजाएको सिस्नु ५० देखि १०० पटक झ्याम्झ्याम् प्रहार गरिनेछ। 

दफा ३.३
यसबाहेक अरु साधारणतया प्रचलनमा नभएका तौर तरिकाहरू जस्तै ‘म्यानकान्ड’ वा ‘टाइम आउट’ भएको अवस्थामा सोही अनुसार हेरेर ५ देखि १० हजार रुपैयाँ जरिबाना तथा सुहाउँदो भौतिक कारबाही हुनेछ। 

दफा ३.२
खेलाडीले राम्रो खेलेर निजी क्षेत्रबाट कमाएको पुरस्कार रकममा सरकारलाई बुझाउनुपर्ने करकट्टी पश्चात हुन आउने रकमभन्दा खराब खेलेर तिर्नुपर्ने जरिबाना बढी भएको अवस्थामा फरफारक रकम उनीहरूको जाथजेथा, घरघडेरी र पुस्तैनी सम्पत्ति लिलाम गरेर उठाइने छ। ती पनि नभएको खेलाडीलाई राजनीतिक पार्टीहरूको जुलुश र आन्दोलनमा भाडामा ‘सप्लाई’ गरेर रकम असुलउपर गरिनेछ।

दफा ४. हारको अवस्थामा टोलीलाई हुने सामुहिक दण्ड
अब अन्त्यमा प्रश्न उठ्छ सामूहिक दण्डको। क्रिकेट टीम खेल भएको हुनाले व्यक्तिगत रूपमा मात्र खेलाडीलाई दण्डित गर्नु न्यायोचित हुँदैन। तसर्थ हाम्रा उत्तर कोरियाली कामरेडहरूले विश्वकप फुटबलको बेला कायम गरेको गौरवशाली प्रथाबाट अभिप्रेरित हुनु समयको माग हो। हारेको टीमलाई उनीहरूले कोइलाखानीमा श्रमदान गर्न पठाएको उदाहरण फाफुरा यहाँनिर स्मरण गराउन चाहन्छ। दुर्भाग्यवश हाम्रो देशमा त्यस्ता कुनै खानी छैनन्। तर अहिले देशको प्रदेशैपिच्छे नयाँ क्रिकेट मैदानहरू घोषणा भएको अवस्थामा सम्पूर्ण टीमलाई ती मैदान र रंगशालामा श्रमदान गर्न लगाइनेछ। आफैँले खेल्ने खेलका लागि यो योगदानले उनीहरूलाई अझ जिम्मेवार बनाउनेछ। त्यसरी जरैदेखि चिनेको मैदानमा अरु देशका आगन्तुकहरूसँग खेल्दा हाम्रा खेलाडीहरूको प्रदर्शन अझ सशक्त हुनेछ। 

अब फाफुराका प्रिय पाठकहरूलाई लाग्ला यी सबै त अलि अधिनायकवादी नियमहरू भए। फाफुरा के भन्न चाहन्छ भने, कुनै पनि कुराको दीर्घकालीन असरलाई हेरेर मात्र मूल्यांकन गरिनुपर्छ। हेर्नुस्, कुनै पनि कुरा सफल भएको अवस्थामा दिने भनिएको पुरस्कारले जति अभिप्रेरित गर्छ, त्यति नै असफल भएमा दिइने दण्ड र जरिबानाले मानिसलाई चनाखो बनाउँछ। पुरस्कार र दण्डको सही सन्तुलन हुनुपर्छ। डर नभएको मानिसको भर हुँदैन, जे पनि गर्न सक्छ। 

तसर्थ, यी नियमहरूको कडाइका साथ पालना गरेको अवस्थामा हाम्रा खेलाडीहरू बढी सतर्क र जिम्मेवार भएर खेल्नेछन्। त्यसो भएपछि यिनीहरूले जित्नेछन्, अनि त्यो जितको सबै श्रेय तपाईंहरूले लिन पाउनुहुनेछ। तपाईंहरू यो खेलको उत्थानका लागि त्यो दिन चाहिँ नछोड्नुहोला, जसमा तपाईंहरू पोख्त हुनुहुन्छ। तीन करोड नेपालीलाई त्यही दिएर भुलाउन सक्नुभएको छ भने नाथे २२–२५ खेलाडीलाई किन नसक्नू?

आश्वासन।

Read More