विचरा हाम्रा सिनेमाहरु

बायाँ फन्को ६९ 

आजकल नेपाली चलचित्र क्षेत्रसंग सम्वन्धित जो कसैलाई भेटे पनि नून खाएको कुखुरा जस्तो झोक्राएका देखिन्छन् । निर्माताहरु रनभुल्ल परेर रन्थनिएका देखिन्छन् । कस्तो सिनेमा बनाउने हो, बनाउने पनि हो कि होइन भन्ने कुरामा उनीहरुलाई द्घिविधा मात्र हैन त्रिविधा वा चतुर्विदा नै भै रहेको भान हुन्छ । चलचित्रको व्यापार खस्क्यो भनेर उनीहरु आत्तिएका छन् । विगत लामो समय देखि एक पछि अर्को नेपाली सिनेमाहरु गोलखाडी गैरहेका छन् । सिनेमा बनाउन भन्दा चलाउन गाह्रो भयो भन्ने मान्यता व्याप्त भैरहेको पाइन्छ । पुराना घाग खेलाडिहरु पर्ख र हेर भन्ने मानसिकतामा बसेका छन् तर पनि नयाँ ‘मुर्गा’ (सिनेमाको भाषामा लगानीकर्ता) हरुको आगमन भने रोकिएको छैन । त्यसैले धडाधड बनिरहेका छन् र गुल्टिरहेका छन् नेपाली सिनेमाहरु ।

एकातिर नेपाली सिनेमा बजार अधोगति तिर उन्मुख छ भने छिमेकी देश भारतमा हेर्ने हो भने सिनेमा उद्योगले पहिले कहिले नदेखेको व्यापारिक उँचाइहरु नाघिरहेको छ । स्वदेशमा त उनीहरुको बजार विस्तार भैरहेकै छ, विदेशी बजारबाट पनि हिन्दी सिनेमाले प्रशस्त आर्यआर्जन गरिरहेको छ । प्राविधिक रुपमा उनीहरु अगाडि बढिरहेका छन् । त्यसो हो भने नेपाली सिनेमा चाहिँ किन उल्टो बाटो फर्किएको हो त भन्ने प्रश्न यहाँ नेर टड्कारो देखिन्छ । सर्सरी कारणहरु केलाएर हेर्ने हो भने केही निश्चित मोडहरु देखिन्छन् जहाँ हाम्रो चलचत्रिले बाटो बिराएको छ । सबै भन्दा महत्वपूर्ण पक्ष के हो भने, नेपाली चलचित्रको बनौट, आधारभूत संरचनाको सिद्धान्त नै गलत छ । सिमसिम राजाको पालोमा बी.एस. थापा र प्रकाश थापाले भित्र्याएका त्यतिबेलाका हिन्दी सिनेमाका सिद्धान्तरुपी गाडी यहाँ अहिलेसम्म पनि चलाउन  खोजिन्छ । त्यति पुरानो र खटारा गाडीमा यात्रा गर्ने हो भने कहिले पनि अघि बढ्न सकिन्न, गन्तव्यमा पुग्ने त कुरै नगरौं ।  

यो त भयो गाडीको कुरा, अब कुरा गरौं निर्देशकहरुको । अर्थात त्यो खटारा गाडीलाई चलाउने चालकहरुको । हाम्रा अधिकांश तथाकथित सिनेमा निर्देशकहरुलाइृ आफ्नो कामको बारे ज्ञान छैन । हचुवाको भरमा यहाँ थोकको भाउमा ब्रोइलर कुखुराका चल्ला जसरी निर्देशकहरु उत्पादन भएका छन् । यस्ता निर्देशकहरुलाई विश्व सिनेमाको बारे पटक्कै ज्ञान हुँदैन । वौद्धिक अभिव्यक्ति, समाजको चित्रण, कालखण्डको दस्तावेज, देशको साँस्कृतिक चिनारी जस्ता कुराहरु सिनेमा मार्फत हुन सक्छन् भन्ने कुरा यिनीहरुलाई भेउ पनि हुँदैन । त्यस्ता निर्देशकहरुलाई सिनेमाको बारेमा ज्ञानै नभएका निर्माताहरुले पत्याउनु नेपाली सिनेमाको अर्को विडम्वना हो । यस्ता निर्माताहरु सिनेमा बनाउनु बाहेक अरु सबै कारणले सिनेमा बनाउनका लागि हाम्फालेका हुन्छन् । कसैले अरु कुनै कामबाट सजिलोसंग बनाएको पैसा खत्याउँछन् किनभने दाम कामएपछि अब उनीहरुलाई नामको खाँचो भएको हुन्छ । यस्ता मानिसहरु फाट्टफुट्ट पत्रिका निकाल्ने वा टेलिभिजन चलाउने भनेर पनि डुब्छन् । सिनेमा निर्माता भनेपछि रातारात नाम कमाइन्छ भन्ने भ्रामक सपना उनीहरुले देखेका हुन्छन् । अघि भनिए जस्तै सम्भावित मुर्गाको खोजीमा चम्बू आँखा डुलाइरहेका केही सिकारीहरुले उनीहरुका त्यस्ता सपनाहरुलाई मलजल गरिदिन्छन् । केही पैसा भएर बुद्धि नभएकाहरुलाई चलचित्र उद्योगको चमकदमकले आकर्षित गर्छ । सिने उद्योग भनेको सुरा र सुन्दरीको वालछ्याल हुने क्षेत्र हो भन्ने भ्रमले पनि उनीहरुलाई यतातिर डोहो¥याउँछ । स्पष्ट कुरो हो, पैसा भनेको चोरेरै कमाएको भए पनि एउटा निश्चित संख्या भन्दा बढी सकिएपछि मान्छेलाई औडाहा हुन थाल्छ । कुन्नि के गरिसकेपछि देखेको दैलो जस्तो बन्छ उनीहरुका लागि चलचित्रको लगानी । त्यस्ता मानिसहरु दोहो¥याएर चलचित्र बनाउने त कुरै छोडौं, सिनेमा उद्योगलाई नै तथानाम गाली गर्न थाल्छन् । बिचरा सिनेमा उद्योग, अरुहरुका गलतीका लागि आफ्नो थाप्लोमा थोपरिएका दोषहरु सुनेर तुरुक्क आँसु चुहाउने बाहेक केही गर्न सक्दैन ।

अर्को प्रमुख कारण हो चलचित्रको लेखन । हलिवुडमा भनाइ छ,  चलचित्रको पटकथा समाप्त हुनु भनेको ७५ प्रतिशत सिनेमा बन्नु हो । एउटा राम्रो पटकथामाथि नराम्रो सिनेमा बनाउन सकिन्छ तर नराम्रो पटकथामाथि राम्रो सिनेमा बनाउन सकिंदैन भन्ने विश्वव्यापी मान्यताले हाम्रो सिनेमा उद्योगमा ठाउँ पाउन अझै बाँकी छ । नक्सा नै चौपट कोरेपछि त्यसमा जस्ता निर्माण सामाग्री प्रयोग गरे पनि बन्ने भवन अन्त्यमा कुरुप नै हुन्छ । त्यसैले सनिेमा कलाको रुपमा बन्दैन, खेलाँचीको रुपमा बन्छ । आफूले बनाएको खराब चीज बजारमा चलेन भने त्यसको दोष ग्राहकको थाप्लोमा थोपर्न सजिलो छ तर यस्ता आत्मरतिमा रमाउनु भन्दा आफूले कस्ता चीजहरु पस्किरहेका छौं भनेर चलचित्रकर्मीहरु घोत्लिनुपर्छ । एकपटि अर्का नाम मात्र फरक भएका तर उस्तैउस्तै बगम्फुसे चलचित्रहरु धमिरा लागेका घर भत्के जसरी भत्किरहँदा पनि अब दर्शकहरुलाई उल्लू बनाउने दिन गए भनेर नबुझ्ने हो भने सिनेमा बनाउनेहरुका घैंटामा कहिले घाम लाग्ने हो कुन्नि । अब फरक सिनेमा बन्नुपर्छ । यस्ता सिनेमा, जसको आफ्नै धार हुनुपर्छ। शैली हुनुपर्छ र नेपाली सिनेमाको रुपमा विश्व बजारमा तिनले आफ्नो छुट्टै ठाम ओगट्न सक्नुपर्छ । सामाजिक र साँस्कृतिक रुपमा यति धेरै विविधता छ हामीकहाँ, यो खानी वर्षौसम्म खोतले पनि रित्तिंदैन । तर यही क्रममा फरक बन्ने बनाउने नाममा तात्तो न छारोका सिनेमा बनाउनेहरुको पनि आजकल उदय भैरहेको छ । फरक हुनु भनेको राम्रोको लागि हो । नत्र भने त बाटोमा नाङ्गै हिंडे पनि फरक भइन्छ । बहुला पनि अरु भन्दा फरक नै हो नि । 

अहिलेको अर्को ज्वलन्त समस्या भनेको प्रदर्शनको पनि हो । आजकल चलचित्रहरु प्रदर्शकहरुको एकाधिकारका सिकार भैरहेका छन् । तर निर्माताहरु यसको समाधानका लागि एकजूट हुन सकिरहेका छैनन् । बनेको वर्षौंसम्म पनि कहिले के बहानामा, कहिले के बहानामा सिनेमा हलको मुख देख्न नपाएर थोत्रो भएका सिनेमाहरुको कथा र व्यथा आफ्नै ठाउँमा छ । मूल कुरो के हो भने, सिनेमालाई सस्तो मनोरञ्जनको एउटा माध्यममात्र मानेर हलुका रुपमा लिउन्जेलसम्म यो विधाको विकास हुन सक्दैन । यो कुरामा चलचित्रकर्मी मात्र नभै राज्य पनि त्यति नै दोषी छ ।