महात्मा र बिच्छी

एउटा पुरानो उखान छ, 'जब पर्‍यो राती तब बूढी ताती।' यो उखान बनाउने मानिस पक्कै पनि अत्यन्त दूरदर्शी हुनुपर्छ। किनभने, हाम्रो आनीबानी र आचरणसँग यो उखान आज पनि असाध्यै धेरै समयसापेक्ष छ। कहिलेकाहीँ अचम्म लाग्छ, हामी किन कुनै पनि कुरालाई समयको सीमामा बाँध्न सक्दैनौँ ? तोकिएको समयमा हामी किन केही पनि काम फत्ते गर्न नसक्ने भएका हौँ कुन्नि ! समय भन्ने कुरा सबैभन्दा मूल्यवान हुन्छ र त्यसको सही सदुपयोग गर्न सक्नुपर्छ भन्ने कुरा हामी सानै बेलादेखि घोक्ने गर्छौं। तर, व्यवहारमा हामीमध्ये धेरै कम मात्र यसलाई लागू गर्छौं। समयलाई हेप्ने, वास्ता नगर्ने र त्यससँग नहिँड्ने हाम्रो राष्ट्रिय संस्कार भइसकेको छ। व्यक्तिगत, औपचारकि, व्यावसायिक, सामाजिक र राजनीतिक कुनै पनि कुरामा कसैले पनि संसारको सबैभन्दा शक्तिशाली समय भन्ने कुरालाई लाप्पा खुवाएर हिँड्ने हाम्रो चरत्रि बनिसकेको छ।

समयका बारेमा हाम्रा आफ्नै मूल्य र मान्यताहरू छन्। कुनै बिहे-व्रतबन्ध वा भोजभतेरको निम्तोमा ६ बजे समय तोकिएको छ भने हामी साढे ७ बजेतिर पुग्नुपर्छ भनेर योजना बनाउँछौँ। यसका पछाडिको कारण के हुन्छ भने, खानै नपाएको जस्तो भनेको समयमा ठ्याक्क पुग्नु हुँदैन। खान पाउनु र नपाउनु भन्ने कुरा समयमा हिँड्नुसँग कसरी र किन गाँसिएको हो, भगवान् नै जानून्। त्यसबाहेक पनि कुनै काम, समारोह वा भेटका लागि ठीक समयमा कहीँ पुग्यो भने आफू काम नभएको र फुर्सद भएको प्रमाणित भइन्छ भनेर पनि अलमल गर्ने हाम्रो संस्कार छ। व्यस्त हुनु, काम हुनु र समयमा नहिँड्नु फरक कुरा हो भनेर हामी बुझ्दैनौँ। जो जति ढिला कतै पुग्छ, त्यो त्यति नै ठूलो भीआईपीमा गनिन्छ। अहिले त काठमाडौँको ट्राफिक व्यवस्थालाई दोष लगाएर उम्कन पनि साह्रै सजिलो छ। बाटो जता पनि जाम हुन्छ भन्ने मान्छेहरूले त्यो जामको पनि हिसाब गरेर हिँड्न जानेका हुँदैनन्। 

संसारका कुनै पनि विकसित राष्ट्र, सफल मान्छे र ठूला उपलब्धिहरूका पछाडि एउटै मात्र समान कुरा के हो भनेर खोतल्ने हो भने थाहा हुन्छ, समयको महत्त्व। प्रकृतिले कुनै पनि कुनाका कुनै पनि मान्छेलाई पक्षपात नगरी एकनासले बाँडेर दिएको सायद यही नै एउटा कुरा होला, समय। हरेक मानिसका वर्षमा १२ महिना हुन्छन्, हरेक मान्छेका महिनामा ३० दिन नै हुन्छन्, हरेक दिनमा २४ घन्टा नै हुन्छन्, हरेक घन्टामा ६० मिनेट र मिनेटमा ६० नै सेकेन्ड हुन्छन्। तर पनि केही मान्छेहरू आफ्ना लागि समय नपुगेको बहाना बनाएर आफ्ना असफलतालाई छोप्ने प्रयास गर्छन्। 

मानिलिउ“m, हामीसँग एउटा यस्तो बैँक खाता छ, जसमा हरेक दिन कसैले १ हजार ४ सय ४० रुपियाँ जम्मा गरििदन्छ। तर, सर्त के भने त्यो रकम हामीले त्यही दिन खर्च गर्नैपर्छ। अर्को दिन हुनासाथ अघिल्लो दिनको रकम भुस हुन्छ र नयाँ १ हजार ४ सय ४० रुपियाँ जम्मा हुन्छ। त्यसो भएमा त्यो रकम के गर्नुहुन्छ भनेर कुनै पनि मान्छेलाई प्रश्न गर्ने हो भने हरेक मान्छेले त्यो रकम त्यही दिन निकालेर प्रयोग गर्छु नै भन्छ। एक दिनमा १ हजार ४ सय ४० मिनेट हुन्छ। हाम्रो एक मिनेटलाई एक रुपियाँ बराबर मात्र मान्ने हो भने हामी सबैलाई प्रकृतिले त्यस्तै खाता दिएको छ। यो कुरा बुझेर पनि हामी त्यसको सदुपयोग गर्दैनौँ भने हामीभन्दा मूढ कोही हुन सक्दैन। दुर्भाग्यको कुरा त के भने समयको यति ठूलो दुरूपयोग गरेर पनि हामीले चेतेका छैनौँ। समग्रमा, राष्ट्रको एकमुष्ठ हिसाब गर्ने हो भने हामी दिनदिनै कति धेरै गरबि हुँदै गइरहेका छौँं भन्ने कुरा कसैले सोचेका छौँ ?

त्यही बानीले गर्दा हामीकहाँ कहिल्यै कुनै कार्यक्रम भनेको समयमा सुरु हुँदैन, भनेको समयमा अन्त्य हुँदैन। हवाई उडान, बस छुट्ने, बैठक, गोष्ठी, भेला, चुनाव, कुर्सी बाँडफाँट, सरकार गठन, निर्णय, बजेट, निर्माण कार्य, विकास योजना र कुनै पनि कुराको कार्यान्वयन कहिल्यै पनि भनेको समयमा हुँदैन। पासपोर्ट प्रकरण र संविधान निर्माण यस कुराको अहिलेको बेलाको सबैभन्दा ज्वलन्त उदाहरण हो। प्रधानमन्त्रीको चुनावका नाममा भइरहेको नांगो नाचको पनि कुरा गर्ने हो भने त्यसका लागि कति बहुमूल्य समय नाश भएको छ, त्यसको हिसाब कसले माग्ने, कसले दिने र जिम्मेवारी कसले लिने हो, थाहा छैन। राजधानीका रात्रिकालीन रेस्टुराँहरूमा हुनेभन्दा बढी असामाजिक, राष्ट्रघाती र अश्लील सामूहिक नग्न नाच त हामीले चुनेर पठाएका हाम्रा तथाकथित जनप्रतिनिधिहरूले दिनको उज्यालोमा नै महिनौँदेखि देखाइरहेका छन्। तर, त्यो बन्द गर्ने/गराउने कुनै रमेश खरेल यस मुलुकमा छैन। हामी नेपाली जनता भनेको त साह्रै धेरै धैर्यवान्, दयालु र माफी दिन सक्ने सहनशील प्राणी हौँ। हामीलाई पशुपतिनाथले यस देशको रक्षा गरेका छन् भन्ने कुरामा चाहिनेभन्दा बढी विश्वास छ र हामी सबै चीज सहेर पनि आँखा बन्द गरेर रातीराती ढुक्कसँग निदाउन सक्छौँ। 

एक जना महात्मा र बिच्छीको प्रसंग यहाँनिर उल्लेख गर्नु उपयुक्त होला। नदीमा स्नान गर्न लाग्दा महात्माले एउटा बिच्छी देखे। पानीमा डुब्न लागेको त्यो बिच्छीलाई किनारामा राख्नका लागि उनले अञ्जुलीमा उठाए। तर, बिच्छी उनलाई डसेर फेर िपानीमा पस्यो। महात्माले पुनः त्यसलाई निकाल्न खोज्दा फेर िडसेर त्यो पानीमा पस्यो। यो क्रम निकैबेर चलिरह्यो। महात्मा त्यसलाई निकाल्न नछोड्ने, बिच्छी उनलाई डस्न नछोड्ने। अलि परबाट त्यो देखिरहेको एउटा माझीले सोधेछ, "हे महात्मा ! बिच्छी हो, डस्छ भन्ने थाहा पाउँदापाउँदै पनि तपाईं किन बारम्बार यो निरर्थक प्रयास गर्नुहुन्छ ?"

महात्माले उत्तर दिए, "यसको धर्म डस्नु हो, डस्छ। मेरो धर्म यसलाई बचाउने प्रयास गर्नु हो, म गर्छु। हामी दुवै आ-आफ्नो धर्म निर्वाह गररिहेका छौँ।"

अहिले हामी पनि महात्माको धर्म निर्वाह गररिहेका छौँ। थाहा छैन, कहिलेसम्म हामी बिच्छीको डसाइ खप्दै तिनलाई पानीबाट निकालिरहन सक्छौँ ! यदि हामीले 'भाग्यनिर्माता'हरूलाई उनीहरूको एक मिनेटको भाउ उनीहरू स्वयंले नै कति लगाउँछन् र त्यसैको मात्र हिसाब गर्ने हो भने पनि उनीहरूले हामीलाई कति गरबि बनाइसके भनेर प्रश्न गर्ने ठाउँ छ। के उनीहरूमध्ये कसैले हामी जनताको आँखामा हेरेर त्यसको हिसाब दिन सक्छन् ?